Zbędny, ale wszędobylski projekt
Zdanie „Uczestniczyliśmy w projekcie współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej.” jest zrozumiałe, ponieważ rzeczownik projekt od kilkunastu lat funkcjonuje w polszczyźnie w nowym znaczeniu. Słyszy się o projektach unijnych, o projektach naukowo-badawczych, o projektach edukacyjnych. Jednak słowo projekt użyte w tym nowym znaczeniu nadal wywołuje wiele kontrowersji.
Dlaczego zaakceptowanie tego neosemantyzmu budzi sprzeciw językoznawców i wielu użytkowników naszego języka? W jaki sposób funkcjonujące od wielu lat w polszczyźnie słowo projekt nabyło nowego znaczenia?
Projekt w nowym znaczeniu
Słowo projekt w zdaniu: „Projekt naukowo-badawczy jest współfinansowany przez UE.” oznacza ‘przedsięwzięcie, zadanie, które musi być przeprowadzone i skończone’ (zrealizowane). Przy czym projekty naukowo-badawcze to ‘prace naukowo-badawcze, przedsięwzięcia, innowacyjne działania, na które otrzymuje się tzw. granty (dotacje w drodze konkursu)’. A zatem rzeczownik projekt w tym przykładzie ma nowe znaczenie, różniące się od tych, które dotąd notowały słowniki.
Pierwotne znaczenie
Wyraz projekt tradycyjnie używany jest w znaczeniach:
- ‘zamierzony plan działania, postępowania’; ‘pomysł’, zamysł’, np. „projekt (‘plan, pomysł’) podróży” oraz
- ‘plan, szkic czegoś’, np. „projekt budowli, przedsięwzięcia”; ‘wstępna wersja jakiegoś dokumentu’, np. „projekt ustawy”.
Przywołana definicja ujawnia, że w polszczyźnie jednym z najważniejszych elementów znaczeniowych wyrazu projekt jest ‘niegotowość’, pierwszy lub jeden z pierwszych etapów jakiegoś przedsięwzięcia, działania. Ten element znaczeniowy odnajdujemy również w synonimach tego leksemu: zamysł, plan, przewidywanie, szkic, myśl, pomysł, koncepcja, propozycja, założenie, schemat, model, zarys.
Z tego powodu osoby przyzwyczajone do tradycyjnego znaczenia słowa projekt – zgodnego z etymologią (łac. proiectus ‘wysunięty do przodu’) – dziwią się, w jaki sposób projekt (‘pomysł’) może być dziełem skończonym, bo niewątpliwie w zdaniu „Uczestniczyliśmy w projekcie współfinansowanym przez UE.” jest mowa o przedsięwzięciu realizowanym i skończonym.
Z porównania tradycyjnego znaczenia rzeczownika projekt z jego nowym znaczeniem jednoznacznie wynika, że nowe znaczenie „kłóci się” ze starym.
Źródło nowego znaczenia
Wyraz od lat funkcjonujący w polszczyźnie nabrał – pod wpływem angielskiego rzeczownika project – nowego znaczenia. W angielszczyźnie słowo project – poza znaczeniem ‘plan, szkic, coś wstępnego’ – występuje także w znaczeniu ‘przedsięwzięcie, zwykle poważne, wymagające pracy i zaangażowania, z satysfakcjonującym wynagrodzeniem za pracę i wysiłek’.
Krytycy nowego znaczenia
Czy musieliśmy nowy sens wyrazu projekt na siłę przejmować?– pytają użytkownicy języka polskiego – oburzeni nieuzasadnioną neosemantyzacją.
Rzeczywiście, projekt w nowym znaczeniu stanowi przykład niepotrzebnego kalkowania do polszczyzny wszystkiego, co angielskie – bez refleksji, czy to jest konieczne.
Tytuły projektów
Jeśli po słowie projekt pojawia się nazwa własna przedsięwzięcia, to należy ją pisać wielką literą i wyróżniać cudzysłowem lub kursywą, np. projekt „Most do sukcesu” lub projekt „Pomorze”.
Z przymrużeniem oka
Profesorowi Jerzemu Bralczykowi ktoś pochwalił się kiedyś, że miał aż osiem projektów.
– I co, nic z tego nie wyszło? – z przekąsem zapytał profesor, wiedząc, że z pomysłami tak bywa.
– Ależ nie, wszystkie zrealizowałem! – zabrzmiała odpowiedź.
Jak widać, osoba rozmawiająca z profesorem rozumiała już sens słowa projekt po nowemu.
Barbara Ellwart