Zapomnieć tekst czy zapomnieć tekstu?
Czy powinno się mówić: zapomnieć tekst, długopis, parasol czy zapomnieć tekstu, długopisu, parasola? Dlaczego stosowanie właściwej formy wyrazu łączącego się z czasownikiem „zapomnieć” sprawia kłopot?

W dopełniaczu czy w bierniku
Pierwsze pytanie wymaga rozstrzygnięcia, czy czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu (D.: kogo?, czego?), czy w bierniku (B.: kogo?, co?).
Otóż w zdaniach typu:
Uczyłem się, a teraz zapomniałem tekstu.
Mam pióro, ale zapomniałem długopisu.
Gdy wychodziłem, nie padało i dlatego zapomniałem parasola.
zawsze czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu i dlatego na pytanie: Czego zapomniałeś? odpowiadamy: Zapomniałem tekstu.
Przyczyny wątpliwości
Skoro wiadomo, że czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu, to pojawia się pytanie: Dlaczego wiele osób zastanawia się, jakiej formy użyć? Odpowiedź jest prosta.
Otóż zdarza się, że czasownik ten łączy się z wyrazami także w bierniku i w miejscowniku. W tym momencie nasuwają się kolejne pytania: Kiedy tak się dzieje? i Od czego to zależy?
Dzieje się tak dlatego, że czasownik „zapomnieć” ma kilka znaczeń i one wpływają na to, jak łączy się z wyrazami. A zatem: czasownik „zapomnieć” może mieć składnię dopełniaczową, biernikową i miejscownikową – w zależności od znaczenia – i to stanowi przyczynę wątpliwości.
Znaczenie czasownika
Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” zapomnieć – zapominać to:
1. ‘przestać pamiętać o kimś lub o czymś’,
2. ‘nie wziąć czegoś przez nieuwagę’,
3. ‘nie zrobić czegoś w odpowiednim momencie’,
4. ‘stracić po pewnym czasie jakąś umiejętność’,
5. ‘przestać troszczyć się o kogoś lub o coś albo interesować się kimś lub czymś’.
Składnia dopełniaczowa
W przykładach podanych wyżej (również w tytule artykułu) wyraz „zapomnieć” występuje w znaczeniu ‘nie wziąć czegoś przez nieuwagę czy roztargnienie’. Kiedy czasownik stosowany jest w tym znaczeniu, wtedy na pewno wymaga dopełniacza. Mówi się i pisze, np. zapomniałem (D.: kogo?, czego?) parasola, telefonu, biletu, kalendarza.
Podobna sytuacja jest, gdy czasownik „zapomnieć” występuje w znaczeniu ‘stracić po pewnym czasie jakąś umiejętność’, np. Zapomniałem (D.: kogo?, czego?) angielskiego.
Składnia miejscownikowa
Inaczej dzieje się, gdy „zapomnieć” („zapominać”) znaczy ‘przestać się kimś lub czymś interesować, zaniedbywać kogoś, coś’. W takiej sytuacji czasownikowi „zapominać” towarzyszy przyimek „o” i odpowiedni wyraz (rzeczownik, przymiotnik, zaimek) w miejscowniku, np. zapomniałem (Msc.: o kim?, o czym?) o tym spotkaniu, o niej, o twoich imieninach, o wyniesieniu śmieci.
Wyjątkowe konstrukcje z biernikiem
W dawnych wiekach czasownik „zapomnieć” rządził także biernikiem. Obecnie też w wyjątkowych sytuacjach można usłyszeć „zapomnieć” w konstrukcjach biernikowych. Dzieje się tak, gdy czasownik znaczy ‘przestać mieć coś w pamięci, nie myśleć już o kimś lub o czymś, zerwać związek uczuciowy z kimś, czymś’. Taką składnią posłużyła się Inka Korniszewska, autorka tekstu piosenki „Zapomniałam”, wykonywanej przez Urszulę Sipińską w latach 60. XX wieku. Tekst brzmiał:
Zapomniałam twoje oczy,*)
Zapomniałam twoje usta,
Nasza ścieżka pod sosnami stoi pusta.
Barbara Ellwart
*) Jak pisze Maciej Malinowski, użycie przez Korniszewską rządu biernikowego wywołało oburzenie wielu użytkowników polszczyzny i domagano się poprawienia tekstu piosenki na „Zapomniałam twoich oczu”. Jednak użycie czasownika w znaczeniu: ‘przestać mieć coś w pamięci’ uzasadniało konstrukcję biernikową.
Zdjęcie: Pixabay.com