Słoneczna, ciepła pogoda wrześniowa sprzyjała wędrówkom po Pomorzu. Jednym z miejsc godnych poznania jest położony nad urokliwymi jeziorami Człuchów. Nazwa tej miejscowości intryguje i zachęca do poznania jej historii.

Obecny Człuchów to powiatowe miasto położone w województwie pomorskim nad jeziorami: Rychnowskim, Miejskim Małym, Miejskim Dużym i Urzędowym. Ozdobą miejscowości jest zamek, w którym mieści się Muzeum Regionalne.

Dzieje miejscowości

Historia Człuchowa sięga XII wieku. W 1308 roku teren został sprzedany zakonowi krzyżackiemu, który w 1340 roku wybudował tam drugi co do wielkości zamek krzyżacki. Rezydowali w nim m.in. Konrad von Wallenrode i Ulrich von Jungingen. Miejscowość otrzymała prawa miejskie już w XIV wieku, dokładnie w 1348 roku. Od XV wieku było to miasto królewskie, w którym rezydowali przedstawiciele najsłynniejszych polskich rodów, takich jak Wejherowie, Sanguszkowie i Radziwiłłowie. Położony na skrzyżowaniu dróg Człuchów miał okresy rozkwitu i upadku. Na burzliwe dzieje starego średniowiecznego grodu, a potem miasta składały się między innymi wojny szwedzkie, pożary w XVII wieku i znaczne zniszczenia w czasie II wojny światowej.

Etymologia nazwy

Aby odkryć pochodzenie nazwy miasta konieczne było dotarcie do najstarszych jej zapisów. Okazało się, że w XIV wieku nazwa zaczynała się od „S”, np. istnieje zapis Slochow (z 1312 r.), potem pisano m.in.: Słuchów, Słuchow, natomiast później „S” zmieniano na „Sz” i powstały zapisy, takie jak: Schlochaw (1570), Szluchovia (1652) lub na „Cz” i pisano: Czlochow (1454), Człuchowo (1614), Człuchów (1682). Po II wojnie światowej Komisja Ustalania Nazw Miejscowych ostatecznie zatwierdziła postać w rodzaju męskim – Człuchów. Ma to swoje uzasadnienie w tym, że zastosowanie rodzaju męskiego odróżnia nazwy miast od nazw wsi. Mamy np. miasta: Tczew, Bytów, Gniew, a wsie: Przodkowo, Borowo.

Najstarsze zapisy, a zwłaszcza „Słuchów”, pozwoliły wywnioskować, że nazwa obecnego Człuchowa wywodzi się od imienia właściciela lub założyciela miejscowości – Słucha. Do nazwy osobowej Słuch został dodany dzierżawczy formant „-ów” i w ten sposób powstała nazwa miejscowości Słuchów.

Imię Słuch – jak łatwo się domyślić – pochodzi od czasownika słuchać. Jak pisał prof. Edward Breza z Uniwersytetu Gdańskiego, czasownik słuchać dawniej znaczył ‘należeć się, godzić się, przysługiwać komuś lub czemuś’. Pochodny od tego czasownika przymiotnik słuszny znaczył wtedy ‘stosowny, odpowiedni, godny, należny’ i dlatego mówiło się o słusznej zapłacie, czyli takiej, która się komuś sprawiedliwie należała. A zatem imię Słuch znaczyło ‘syn, który się rodzicom należał, bo na niego czekali lub dlatego, że byli jego godni’.

Jeśli chodzi o budowę słowotwórczą, to imię Słuch powstało w wyniku derywacji wstecznej – polegającej na odrzuceniu od czasownika słuchać przyrostka ”-ać”. Takie zjawisko można zaobserwować np. w nazwiskach: Potrac – od czasownika potracić, Rospond – od rozpędzić, Wypych – od wypychać lub w nazwach pospolitych: dźwig – od dźwigać, odczyt – od odczytać, postęp – od postępować, odłam – od odłamać, wykop – od wykopać, zalew – od zalewać.

W starych zapisach nazwy miejscowości można zaobserwować „l” zamiast „ł”. Wynika to z tego, że w językach łacińskim i niemieckim nie ma litery „ł” i dlatego w dokumentach łacińskich i niemieckich występuje „l”. Co ciekawe, do końca XV w. nawet w dokumentach polskich redagowanych przez Polaków też spotykamy zastępowanie litery „ł” literą „l”.

Barbara Ellwart

Zdjęcie: Wikimedia Commons