Liczebniki nieustannie wzbudzają zainteresowanie. Ostatnio usłyszałam nerwową wymianę zdań. Sprzedawca powiedział: „Płaci pani 21.”, a klientka zapytała: „Czego 21?”. Na to sprzedawca odpowiedział: „Czy to ważne? Dwadzieścia jeden i już”.

Dlaczego „dwadzieścia jeden” wywołało nerwową atmosferę? Z pozoru wydaje się, że wystarczyło powiedzieć, że chodzi o złotówki i byłoby po kłopocie. Niestety, polska waluta często wzbudza emocje.  Zanim zastanowimy się – dlaczego, przypomnę historię naszego złotego.

Historia złotego

Złoty to podstawowa jednostka monetarna w Polsce. Jej nazwa pochodzi z 1919 roku. Natomiast do obiegu złoty został wprowadzony 29 kwietnia 1924 r. w wyniku reformy pieniężnej przeprowadzonej przez ministra finansów Władysława Grabskiego. Wtedy zastąpił zdewaluowaną markę polską – walutę Królestwa Polskiego (regencyjnego). Wśród proponowanych nazw nowej waluty II Rzeczypospolitej  największą popularnością cieszyły się słowa: „lech”, „pol” i „złoty”, natomiast mniej popularne były: „piast”, „sarmat” i „kościuszko”. Ostatecznie wybrano nazwę złoty, która odwoływała się do historycznej jednostki monetarnej Królestwa Polskiego (kongresowego).

Co ciekawe,złoty polski jako jednostka obrachunkowa, a więc nieposiadająca desygnatu materialnego, zaistniał już w Statutach Piotrkowskich z 1496 roku. Złoty – jako moneta – po raz pierwszy pojawił się w 1663 r. W XIV i XV w. złotym nazywano złote dukaty zagraniczne z obiegiem w Polsce.

Złoty, złote czy złotych

Problemy z odmianą złotego wynikają z tego, że:

– po pierwsze – rzeczownik „złoty” odmienia się jak przymiotnik (por. mały kot, małe koty, małych kotów),

– a po drugie – z różnymi liczbami przybiera różne formy.

Prawidłowe formy to:

1 zł  – jeden złoty;

2, 3, 4 zł – dwa, trzy, cztery złote;

5 zł – pięć złotych (nie: pięć złote lub pięć złoty).

Gdyby już pozostałe liczby łączyły się z formą „złotych”, nie byłoby tak źle, ale to nie koniec komplikacji.

Gdy mamy 22 zł, 23 zł, 24 zł – wtedy wymawiamy (i piszemy) dwadzieścia dwa złote, dwadzieścia trzy złote, dwadzieścia cztery złote, a gdy 25 zł – dwadzieścia pięć złotych. Forma złotego jest wtedy taka jak przy: 2 zł, 4 zł (cztery złote), 5 zł (pięć złotych).

A jaką formę przybiera nasza waluta, łącząc się z 21, 31, 1001?

1 złoty, a 21 zł?

Zgodnie z zasadami formę „złoty” stosujemy tylko z liczebnikiem „jeden” i wtedy coś kosztuje: 1 zł, czyli – jeden złoty.

Inaczej jest, gdy ostatni człon „jeden” występuje w wyrażeniach typu: 21 zł, 141 zł, 1001 zł. Wtedy „złoty” przybiera formę dopełniacza i wymawiamy: dwadzieścia jeden złotych, sto czterdzieści jeden złotych i tysiąc jeden złotych.

Jak widać rzeczownik „złoty” raz przybiera formę mianownika liczby pojedynczej: jeden złoty, kiedy indziej: mianownika liczby mnogiej: dwa złote, a jeszcze w innych sytuacjach występuje w formie dopełniacza liczby mnogiej: pięć złotych.

W związku z tym przypominam odmianę przez przypadki rzeczownika „złoty”.

Odmiana przez przypadki

Przy okazji!

Życzę wszystkim Czytelnikom i sobie, byśmy mieli jak najwięcej naszych złotówek w portfelach i nigdy nie musieli się martwić ich brakiem.

Barbara Ellwart