Nazwiska odmieniamy, ale…
Wiele osób w języku mówionym bez zastanowienia odmienia nazwiska, na przykład: Adamowi Kowalskiemu urodziła się córka, Do Marii Paluchowej przyjechali goście, Obrazy Jana Matejki podobały mi się, Oglądałem film z Hanną Skarżanką, ale gdy trzeba wypełnić jakieś dokumenty lub napisać nazwisko w liście, wówczas zastanawia się, czy nazwisko należy odmieniać, czy nie.
Z pomocą przychodzą nam podręczniki, słowniki, poradniki, których autorzy jednoznacznie stwierdzają, że w języku polskim (w mowie i piśmie) należy odmieniać nazwiska polskie i obce. Zasada ta obowiązuje, jeśli jest tylko możliwe przyporządkowanie nazwiska do jakiegoś polskiego wzorca odmiany. A zatem:
- Dąbrowska (jak przymiotnik: np. ciekawska) – Dąbrowskiej (ciekawskiej); Pacuła (jak rzeczownik: np. buła) – Pacuły (buły);
- Paluchowa (przymiotnik: nowa) – Paluchowej (nowej);
- Nowak (rzeczownik: rak) – Nowaka (raka).
Wybór odpowiedniego wzorca odmiany zależy od:
- płci właściciela nazwiska (zasady odmiany nazwisk żeńskich różnią się od zasad odmiany nazwisk męskich)
- jego narodowości
- zakończenia nazwiska.
Również nazwiska małżeństw, rodzin powinniśmy odmieniać. Prof. Jan Miodek (językoznawca) nieraz wyrażał oburzenie z powodu listów adresowanych do niego i jego żony: Państwo Teresa i Jan Miodek. Oczekiwał od nadawców, że napiszą: Państwo Teresa i Jan Miodkowie; tak jak pisze się: państwo Makowscy, Nowakowie (a nie: Maria i Andrzej Nowak), Pietraszakowie (od: Pietraszak), Latowie (od: Lato), Langowie (od Lange). Profesor zastanawiał się, dlaczego chodzimy do Wandy i Stanisława Kowalików, ale gdy piszemy dedykację lub życzenia, wówczas często pojawia się: dla Wandy i Stanisława Kowalik – i zdecydowanie stwierdzał, że poprawna jest forma: Kowalików. Jedynie w tekstach kierowanych za granicę proponował „rozbijać” małżeńską parę, np. na: Maria Kuncewicz i Jerzy Kuncewicz, żeby nie wprowadzać adresatów w błąd.
Niestety, pisownia i odmiana znacznej grupy nazwisk sprawia nam kłopoty.
Zastanawiamy się, czy odmienia się nazwisko pani Matejko, czy powinniśmy napisać: pana Lato czy pana Laty, w jaki sposób odmienia się nazwisko pana Kalety, czy pan Kozioł powinien używać formy: Kozła czy Kozioła; a pan Gołąb – Gołąba czy Gołębia; jak zapisywać nazwiska podwójne; które nazwiska obce odmienia się, a których nie odmieniamy, dlaczego piszemy: Disneya bez apostrofu, a Moore’a – z apostrofem.
Na część z tych pytań spróbuję odpowiedzieć w kolejnych artykułach tego cyklu.
W następnym odcinku przyjrzymy się nazwiskom żeńskim.
Na zakończenie ciekawostka dotycząca zasady pisowni nazwisk Polaków – postaci historycznych.
Otóż nazwiska osób, które pojawiły się w dziejach Polski przed rokiem 1800, piszemy zgodnie z dzisiejszą ortografią, a więc: Mikołaj Rej, Jan Zamojski (mając na myśli hetmana i kanclerza z XVI w.) oraz Andrzej Zamojski (kanclerz wielki koronny; 1716–1792), natomiast nazwiska postaci historycznych działających po roku 1800 piszemy zgodnie z ówczesną pisownią (obowiązującą, gdy dana postać żyła). Dlatego napiszemy: Władysław Stanisław Reymont, Andrzej Zamoyski (prezes Towarzystwa Rolniczego, który żył w latach: 1800–1874).
Barbara Ellwart