Liczebnikowy zawrót głowy
Pisownia wyrazów złożonych typu: pierwszoklasista, dwuipółletni, 10-metrowy, które zawierają liczebniki pisane słownie lub zaczynają się od liczby, budzi wiele wątpliwości. Najczęściej zadawane są pytania: „Kiedy złożenia z liczebnikiem pisane są jako jedno słowo?”, „Kiedy umieszczamy łącznik?”, „Czy można dopisywać końcówki fleksyjne po cyfrach?”.
Wyrazy złożone – z liczebnikiem pisanym słownie
Zgodnie z obowiązującymi zasadami, złożenia, w których skład wchodzą liczebniki pisane słownie, zawsze tworzą jedno słowo, bez odstępów (spacji) i łączników (dywizów).
Przykłady:
- Na scenę wszedł pierwszoklasista.
- Profesor przygotował półtoragodzinny wykład.
- Na plac budowy przywieziono dziesięciometrowy pręt.
- Dwuipółletni chłopczyk przewrócił się.
- Przedstawiciele lewicy wzięli udział w pierwszomajowym pochodzie.
- Drugoplanowy aktor otrzymał nagrodę.
- Trzecioligowa drużyna zagrała ciekawy mecz.
Wyrazy złożone – z liczbą w pierwszej części
W wyrazach złożonych z liczbą w pierwszej części stosuje się łącznik (dywiz) bez odstępów (bez spacji).
Przykłady:
- Rozpoczęły się uroczystości 3-majowe.
- Jan dostał 10-złotowy banknot.
- Rodzice hucznie obchodzili 20-lecie małżeństwa.
- Na XXX-lecie istnienia firmy przybyło wielu gości.
- 90-letni staruszek podróżował razem z dziećmi i wnukami.
Uwaga! Po cyfrach nigdy nie dopisujemy końcówek fleksyjnych.
Niepoprawne jest dopisywanie końcówek fleksyjnych po cyfrach rzymskich lub arabskich.
Poprawny jest zapis: 10-metrowy, (ale nie należy pisać: 10-cio metrowy – bo to błąd).
Poprawny jest zapis: 20-lecie (ale nie należy pisać: 20-sto lecie – bo to błąd).
Inne przykłady świadczące o tym, że po cyfrach nigdy nie dopisujemy końcówek fleksyjnych:
- poprawnie: To było w IV w. p.n.e. (błąd: IV-tym, błąd: IV-ym);
- poprawnie: Córka uczęszcza do 6. klasy. (błąd: 6-tej, błąd: 6-ej);
- poprawnie: Chętnie wspominają lata 70. i 80. (błąd: lata 70-te).
Kropki po liczebniku porządkowym zapisanym cyfrą (liczbą)
W ostatnich dwóch zdaniach zastosowano kropki; po liczebniku porządkowym zapisanym cyfrą arabską „6” oraz po liczbach: „70” i „80”, ale nie zawsze jest konieczne stawianie kropek.
Kiedy nie stawiamy kropki po liczebniku porządkowym zapisanym cyfrą (liczbą)?
Jeżeli z kontekstu jednoznacznie wynika, że użyto liczebnika porządkowego, po cyfrze arabskiej nie trzeba stawiać kropki ani w formie mianownikowej, ani w pozostałych przypadkach gramatycznych.
Na przykład w zdaniach:
W roku 1970 lato było upalne. oraz Cała praca jest ciekawa, ale rozdział 3 trzeba jeszcze poprawić.
kropkę po „1970” i po „3” można opuścić.
Uwaga! Po liczebnikach wyrażonych cyframi rzymskimi nie stawiamy kropki, np. Jan Kochanowski żył w XVI w.
Rzeczowniki odliczebnikowe
Rzeczowniki odliczebnikowe zawsze zapisuje się słowami, np.:
- Sportowiec z Polski znalazł się w pierwszej dziesiątce. (błąd: w pierwszej 10-tce).
- O trzynastce niektórzy mówią, że to pechowa liczba.
- Szóstka to najlepsza ocena w szkole.
Barbara Ellwart