Dąbrowska, Dymszówna, Zarembina

Panny, panienki…

Do pierwszej połowy XX wieku panie ujawniały swój stan cywilny w formie nazwiska. Córka Walugi była Walużanką, a Czepka (ojciec: Czepek) – Czepkówną. Stan panieński w nazwisku „sygnalizowały” przyrostki -anka, -ówna. Ten zwyczaj językowy należy już do przeszłości. Pamiętamy o nim dzięki nazwiskom znanych postaci ze świata artystycznego i naukowego, wśród których są: Anita Dymszówna (aktorka, żona Macieja Damięckiego), Maria Rodziewiczówna (pisarka, znana z działalności oświatowej i społecznej ), Teresa Skubalanka (profesor UMCS), Hanna Skarżanka (aktorka).

Mężatki

Do dziś, zwłaszcza w języku mówionym, funkcjonują formy nazwisk wskazujące na to, że dana pani jest mężatką. Mówimy: pani Nowak, ale także Nowakowa; pani Pietrzyk lub Pietrzykowa. Kiedyś tworzono także od nazwiska męża (zakończonego na: -a) formy żeńskie za pomocą przyrostka: -ina. Na przykład mąż Kaleta – żona Kalecina. Obecnie formy te nie są używane, wyjątkowo znamy nazwiska: Ewa Szelburg-Zarembina (pisarka), Jadwiga Puzynina (profesor UW, językoznawca).

Najpopularniejsze w naszym języku są nazwiska żeńskie typu: Kwiatkowska, Sikorska, Konopacka, których formy zakończone na: –ska, -cka wskazują płeć, ale nie ujawniają, czy to córka, czy żona Kwiatkowskiego, Sikorskiego lub Konopackiego.

Odmiana nazwisk żeńskich

W języku polskim część nazwisk kobiet odmienia się, a część – nie.

1. Popularne nazwiska zakończone na: -ska, -cka, -dźka oraz -ewa, -owa – odmieniają się jak przymiotniki: Dąbrowska (jak przymiotnik: ciekawska) – Dąbrowskiej (ciekawskiej);  Kuncewiczowa (grzybowa) – Kuncewiczowej (grzybowej).

2. Pozostałe nazwiska, zakończone na: -a – odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu: Pacuła (piguła) – Pacuły (piguły); Kuźma (zima) – Kuźmy (zimy).

3. Nazwiska panieńskie zakończone przyrostkami -ówna, -anka – odmieniają się jak rzeczowniki: Skarżanka (jak rzeczownik filiżanka) – Skarżanki (filiżanki); Rodziewiczówna (dziewczyna) – Rodziewiczówny (dziewczyny) – Rodziewiczównie (dziewczynie), Rodziewiczównę (dziewczynę) – z Rodziewiczówną (z dziewczyną), o Rodziewiczównie (o dziewczynie) – Rodziewiczówno (dziewczyno).

Należy zapamiętać, że nigdy nie odmieniamy nazwiska Rodziewiczówna jak przymiotnik, na przykład: [Rodziewiczównej (jak przymiotnik: dobrej)] – taka forma jest niepoprawna.

4. Pozostałe nazwiska – zdaniem językoznawców – są nieodmienne i to, że konkretne nazwisko odnosi się do kobiety wynika z sąsiadującego z nim imienia lub słowa: pani (panna); na przykład: pani Fredro – z panią Fredro (chociaż o matce Aleksandra Fredry czytałam: Marianna Fredrowa), Elżbieta Moniuszko, o Elżbiecie Moniuszko, pani Możejko.

Dwuczłonowe nazwiska kobiet

1. Każdy z członów nazwiska – zakończony na: -ska, -cka, -owa, -ina – odmienia się. Na przykład, gdybym zachowała nazwisko rodowe, wówczas mogłabym pisać: Barbara Makowska-Ellwart (z Barbarą Makowską-Ellwart) lub Barbara Makowska-Ellwartowa (z Barbarą Makowską-Ellwartową).

2. Zdarza się, że nazwisko, w którego skład wchodzi człon przymiotnikowy nie odmienia się. Bywa to wtedy, gdy człon przymiotnikowy jest rodzaju męskiego, np. Wanda Budrewicz-Górny, Ewa Nowak-Borowy.

Ale, gdy w nazwisku Grażyna Nowak-Górna, człon przymiotnikowy występuje w rodzaju żeńskim, to odmieniamy  to nazwisko (ten człon): Poszedł do dyrektora z Grażyną Nowak-Górną.

Uwaga! W nazwiskach dwuczłonowych zawsze na pierwszym miejscu stawia się nazwisko rodowe; tak jak: Maria Skłodowska-Curie.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej