Często mówimy: „dzieci to skarb”, „dzieci to szczęście”, zwłaszcza wtedy, gdy w rodzinie pojawia się nowy człowiek. Ale czy zastanawialiśmy się, jak wiele znaczeń ma to słowo, iloma słowami nazywamy nasze pociechy? Jaka jest etymologia i historia pojęcia „dziecko”? Jak kiedyś mówiono na dzieci?  Czy wyraz „dziecko” zawsze dobrze się kojarzył?

 Znaczenia słowa dziecko

Zacznijmy od wyjaśnienia obecnych znaczeń wyrazu „dziecko”. Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” dziecko to:

1. ‘człowiek od urodzenia do wieku młodzieńczego’

2. ‘syn lub córka, niezależnie od wieku’

3. ‘poufały, serdeczny zwrot do osoby dorosłej’

4. ‘niedorosłe zwierzę’

5. ‘wytwór czyjejś pracy’.

Na świecie granica wieku człowieka, do której uznaje się go za dziecko, jest różna. W świetle polskiego prawa – dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości, czyli do 18 roku życia. Do tego czasu dziecko nie posiada pełni praw obywatelskich i musi zawsze mieć jakiegoś prawnego opiekuna, który z jednej strony odpowiada za niego prawnie, a z drugiej ma obowiązek zapewniać mu materialną i psychiczną opiekę.

Pochodzenie i historia wyrazu dziecko

Dawniej dzieci postrzegano przede wszystkim jako zbiorowość, a nie jako pojedyncze istoty i dlatego nazywano je „dziatwa”. Funkcjonował także rzeczownik rodzaju żeńskiego „dzieć”, który miał taki charakter jak „brać” – w znaczeniu ‘kompania, bractwo’ (np. szkolna brać). Od tego słowa powstał rzeczownik dziecię. Przyrostek „-ę” wskazywał na niedorosłość, tak jak w słowie kocię lub pisklę.

Wyraz dziecko jest słowem rodzimym, które w polszczyźnie występuje od XV–XVI wieku. Początkowo wyraz pojawiał się sporadycznie i dopiero od XVII w. był w powszechnym użyciu.

Etymolodzy podają, iż najpierw był rzeczownik *dĕtь, do którego dodano formant *-ьsko i powstał przymiotnik *dĕtьsko, a później – dĕtsko. Następnieprzymiotnik ten zaczął funkcjonować jako rzeczownik dziecko. Istnieje hipoteza, że pierwotnie wyraz dziecko miał znaczenie pejoratywne, bo formant „-cko” pełnił tę samą funkcję jak „-sko” w wyrazie – babsko.

Prawdopodobnie słowo „dziecko” pierwotnie znaczyło ‘ten, który doi, jest karmiony piersią, osesek’. Znaczenie to wywodzono z istnienia morfemu rdzennego *dhē- (obocznego do *dhoi-), który przetrwał między innymi w czasowniku doić.

Dopiero później słowo dziecko zaczęło znaczyć – ‘mały człowiek’ i ‘potomek względem swoich rodziców’.

Synonimy

O dzieciach i do dzieci mówi się w wieloraki sposób, używając m.in. następujących słów: latorośl, potomek, berbeć, dziecię, bobas, dzieciątko, maleństwo, nastolatek, niemowlę, noworodek, osesek, pociecha, przedszkolak, szkrab orazpejoratywne: bachor i gówniarz.

Związki frazeologiczne

Podobnie jak synonimów, wiele jest także związków frazeologicznych ze słowem dziecko, są to na przykład: bajka dla grzecznych dzieci, bawić się z kimś jak z dzieckiem, bogatemu diabeł dzieci kołysze, cudowne dziecko, dobre dziecko słowem ukarzesz, złemu i kij nie pomoże, dzieci i ryby głosu nie mają, kto dziecko chwali, ten matkę po sercu głaszcze, wylać dziecko z kąpielą, małe dzieci – mały kłopot, duże dzieci – duży kłopot, niech ci Pan Bóg w dzieciach wynagrodzi, obyś cudze dzieci uczył, po dzieciach poznajemy, jak się starzejemy.

Przy okazji

Rozpoczyna się lato, a zatem w czasie wakacji dbajmy o nasze dzieci, by wspaniale odpoczęły, rozwijały się, ale jednocześnie pamiętajmy, że – szczęściu dzieci zawadza, kto im zbytnio dogadza.

Barbara Ellwart