Na początku marca 2020 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła pandemię koronawirusa SARS-CoV-2. Od tego czasu słowa: epidemia, pandemia i endemia są wielokrotnie powtarzane na całym świecie. Co one dokładnie znaczą, czym różnią się te pojęcia i jakie jest ich pochodzenie?

Epidemia

Epidemia to słowo pochodzenia greckiego [z gr. epi ‘na’ + demos ‘ludzie’], oznaczające dosłownie ‘charakter nagminny czegoś’. Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” obecnie termin epidemia znaczy:

1. pojawienie się wśród ludności danego terenu dużej liczby zachorowań na określoną chorobę,
2. nagminne występowanie, rozpowszechnianie się czegoś,
3. masowe występowanie na określonym terenie zachorowań roślin na daną chorobę.

Epidemia chorób zakaźnych występuje lub bierze początek zwykle na terenie, na którym zachorowania występowały endemicznie (patrz: endemia), może także wystąpić na obszarze dotychczas wolnym od tej choroby.

Termin epidemia bywa też stosowany na określenie wszelkich chorób, urazów, stanów patologicznych, a także innych zjawisk występujących masowo wśród ludności na określonym terenie (np. epidemia samobójstw).

Epidemie towarzyszą ludziom przez cały czas, np. w XX i XXI wieku wystąpiły: grypa azjatycka (1957–1958), ptasia grypa, świńska grypa czy zakażenie wirusem HIV – powodujące zespół nabytego zaniku odporności (AIDS).

Pandemia

Wyraz pandemia również wywodzi się z języka greckiego [gr. pandēmía = pan ‘wszyscy, całkowity’ + demos ‘lud’] i dosłownie znaczy ‘cała ludność’. Obecnie w „Słowniku języka polskiego” pandemia to:

1. nazwa wielkiej epidemii obejmującej swym zasięgiem bardzo duże obszary (kraje, a nawet kontynenty) w tym samym czasie, charakteryzującej się łatwością rozprzestrzeniania się;
2. termin oznaczający idealny sojusz wszystkich narodów, żyjących w pokoju i wzajemnej zgodzie.

Do największych pandemii w historii zalicza się m.in.: dżumę Justyniana występującą w połowie VI wieku na terenie Bizancjum, Afryki Północnej oraz środkowej części Azji i Europy; czarną śmierć – dżumę z XIV w., która wystąpiła w Azji oraz Europie i zabiła ok. 200 milionów osób; czarną ospę z XVI w. – obejmującą obie Ameryki oraz czarną ospę z XVIII wieku, która w Europie zabiła ok. 60 milionów ludzi; dżumę, która w XIX w. wybuchła w Chinach (Yunnan) i stopniowo ogarnęła inne kontynenty (w Chinach i Indiach było około 12 milionów śmiertelnych ofiar); cholerę z XIX w. – powodującą w samych Indiach około 40 milionów ofiar śmiertelnych, a w Europie i Ameryce ok. 100 tysięcy zmarłych; grypę hiszpankę z lat 1918–1919 – uznawaną za największą pandemię grypy w dziejach ludzkości, bo ogarnęła niemal wszystkie kontynenty i spowodowała śmierć około 100 milionów osób.

Endemia

Oprócz pandemii i epidemii istnieje jeszcze epidemiologiczny termin endemia [gr. éndēmos ‘miejscowy’] – określający stałe występowanie zachorowań na określoną chorobę na danym obszarze w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie, np. w południowo-wschodniej Azji jest to cholera, dżuma i zimnica, a w środkowej Afryce, niektórych regionach Ameryki Południowej i Środkowej są to choroby pasożytnicze i cholera. Termin endemia stosuje się również do wielu chorób niezakaźnych, np. nazywa się tak częste występowanie w określonym rejonie awitaminozy.

Przy okazji – wyraz zdrowie

Słowo zdrowie jest ogólnosłowiańskie. Można je wywieść z morfemów praindoeuropejskich i zrekonstruować znaczeniowo jako – ‚z dobrego drzewa’.

A zatem życzę zdrowia!

Barbara Ellwart