Wyraz Pelplin należy do tych, które trudno jest jednoznacznie objaśnić i dlatego istnieje wiele interpretacji etymologicznych; zarówno językoznawczych, jak i ludowych, legendarnych.

Pelplin – siedziba gminy miejsko-wiejskiej oraz diecezji pelplińskiej – to młode miasto, bo prawa miejskie otrzymał dopiero w XX wieku, ale historię ma bogatą. Pierwsza informacja o Pelplinie pojawiła się 2 stycznia 1274 r., w dokumencie wystawionym w Świeciu przez księcia pomorskiego Mszczuja II, syna Mszczuja I i Zwinisławy, córki Mieszka Starego. Książę wówczas nadał cystersom wieś zwaną Polplin wraz z obszarem zawartym między rzekami Wierzycą, Jonką i Węgiermucą. Początkowo klasztor i osada szybko się rozwijały. Jak pisał w kronice Jan Długosz, „Klasztor ten był tak piękny i znakomity ze względu na wzniesione w nim budowle i mury, że łatwo budził u wszystkich śmiertelnych podziw”. Potem nastał niepomyślny dla Pelplina okres rządów Krzyżaków. Zniszczenia spowodowali także husyci i wojny szwedzkie. 16 lipca 1821 r. papież Pius VII powiększył diecezję chełmińską i przeniósł stolicę z Chełmży do Pelplina, który w 1824 r. oficjalnie stał się siedzibą biskupów. Wydarzenia te miały ogromne znaczenie dla niewielkiej wówczas wsi. W 1931 roku Pelplinowi nadano prawa miejskie.

Pierwsze zapisy

Najstarsze nazwy miejscowości znajdują się w średniowiecznych dokumentach z XIII wieku; są to: Polplin z 1274 r., Polplyn z 1298 r., Poplin z 1301 r., Polpelin z 1306 r., pisano także m.in: Poplienen, Paplin.

Legendy

Trudności w wyjaśnieniu nazwy powodowały, że czasami do jej wytłumaczenia wykorzystywano legendy i opowieści.

Jedna z legend głosi, że kościół budował młody syn twórcy klasztoru cystersów w Oliwie. Gdy ojciec obejrzał dzieło syna, powiedział: „spaplałeś”, co znaczyło –‘skleciłeś po partacku’. Ten zwrot wykorzystali zakonnicy i osadę nazwali „Paplin”.

Inna fantazyjna próba wytłumaczenia słowa Pelplin łączy tę nazwę ze znanymi na Pomorzu wyrazami: „peplać” – ‘mieszać w brudnej wodzie’, „peplacz” –‘człowiek niechlujny przy jedzeniu’. Według tej propozycji Pelplin byłby ‘miejscem nasiąkniętym brudną wodą’.

Koncepcje etymologiczne

Oto kilka wersji pochodzenia nazwy Pelplin.Długi czas uważano, że nazwa Paplin wywodzi się z niemieckiego Pappel – ‘topola’. Przypuszczano również, że jest to pojęcie patronimiczne Pepła, czyli pochodzi od imienia własnego, np. od nazwiska Pepłowski. Sądzono także, iż nazwa Polplin ma związek z rzeczownikiem „pło” i oznacza miejscowość położoną na  błotnistym terenie.

Pochodzenie nazwy

Językoznawcy najczęściej akceptują interpretację prof. Rosponda i dr. Westphala, którzy wywodzą nazwę od „pło” – ‘mokradło’. Taką tezę przyjęła także Halina Bugalska z Uniwersytetu Gdańskiego, uznając, że Pelplin to nazwa topograficzna, utworzona od rdzenia „pł-” (wyrażającego ‘mokrość’) z formantem „-in”. Zwłaszcza że wokół Pelplina rozciągał się mokry, bagnisty teren. Poza tym cystersi, którzy w XIII wieku osiedlili się na tym obszarze, zwykle zajmowali tereny podmokłe, malaryczne, które potem osuszali i przeznaczali pod uprawę rolną.

Przy okazji

Niezależnie od tego, co pierwotnie znaczyła nazwa Pelplin, warto odwiedzić to miasto i zobaczyć Bazylikę Katedralną, która jest drugim co do wielkości kościołem w Polsce zbudowanym z cegły, oraz jedyny w Polsce egzemplarz Biblii Gutenberga, a także cały zespół zabytkowych budowli, pełny unikatowych w skali europejskiej zabytków architektury, rzeźby i malarstwa – począwszy od średniowiecza aż do czasów współczesnych.

 Barbara Ellwart