Obóz i wycieczka – dawniej i dziś

Mamy czas urlopów, wakacji. Wiele osób wyjeżdża na wczasy, obóz lub wycieczkę. A jaka jest geneza słów obóz i wycieczka? Jakie było ich pierwotne znaczenie? Dlaczego mówimy, że są to słowa związane z taktyką wojskową?

Obóz

Obecnie wyraz obóz ma kilka znaczeń. Obóz jest to:

1. ‘zespół namiotów usytuowanych pod gołym niebem, przeznaczonych na dłuższy odpoczynek dla większej grupy osób’ (młodzież wyjechała na obóz nad jeziorem);

2. ‘rodzaj kursu gromadzącego na pewien czas grupę ludzi (często połączonego z wypoczynkiem) w celu wspólnego odbywania ćwiczeń sportowych (obóz sportowy, kondycyjny) lub zawodowego doskonalenia się (obóz szkoleniowy)’;

3. ‘grupa ludzi (państw) wyznających te same idee, mających wspólne cele polityczne, gospodarcze itp. (obóz demokratyczny, imperialistyczny)’;

4. ‘miejsce przymusowej izolacji jeńców wojennych, uchodźców, skazanych na roboty przymusowe, więźniów, miejsce masowej zagłady (obóz internowanych, jeniecki, koncentracyjny)’.

Źródła historyczne podają, że pierwotnie słowo obóz – wywodzące się z: obwoz – wiązało się z taktyką walki. Cząstka ob- (znacząca ‘dookoła’) i cząstka –woz (znacząca ‘wóz’) ujawniają, że wtedy obozy składały się z odpowiednio ustawionych wozów, na przykład wozy tworzyły okrąg wokół ogniska, przy którym sadowili się walczący.

Wycieczka

Wyraz wycieczka, który dziś kojarzy się przede wszystkim z wędrówką pieszą, wyjazdem, podróżą, wyprawą, na przykład rowerową – w celach krajoznawczych, turystycznych, również pierwotnie był terminem wojskowym. Wtedy znaczył on ‘niespodziewany wypad niewielkiego oddziału wojska z twierdzy, warownego obozu przeciwko nieprzyjacielowi’.

Jak pisze Małgorzata Milewska-Stawiany*), słowo wycieczka pochodzi bezpośrednio od czasownika „wyciekać”, który z kolei wywodzi się od „ciekać” (‘biegać’). Przypomnijmy, że w opisywanym w „Potopie” Henryka Sienkiewicza oblężeniu Jasnej Góry osaczeni przez wroga obrońcy organizowali jednoosobowe lub kilkuosobowewyprawy – „wycieczki”,by zniszczyć działa wroga. Któż z nas nie pamięta rozmowy Kmicica z Czarneckim:

– O! – rzekł Czarniecki, podnosząc głowę – o czem myślisz?

Myślę o Zbarażu, że tam oblężeni przez wycieczki niejednę srogą klęskę hultajstwu zadali.
– A tobie, jak wilkowi po nocy, krew na myśli?
– Na Boga żywego i Jego rany, uczyńmy wycieczkę! Ludzi narzniemy, działa pozagważdżamy. Oni się tam niczego nie spodziewają.

Co ciekawe, współczesne słowniki języka polskiego zwykle obok obecnego znaczenia słowa wycieczka, przywołanego na wstępie (dotyczącego wyprawy turystycznej, krajoznawczej, naukowej, szkoleniowej, towarzyskiej) oraz drugiego znaczenia, mówiącego o tym, że wycieczka to: ‘grupa osób biorących udział w wędrówce, zwiedzaniu, podróży’ (np. Cała wycieczka śpiewa.), podają także przestarzałe znaczenie: ‘niespodziewany wypad niewielkiego oddziału wojska z twierdzy, obozu warownego przeciwko nieprzyjacielowi’.

Przy okazji

Współcześnie słowo wycieczka występuje także w potocznym związku frazeologicznym „wycieczki osobiste”. Związek ten oznacza stosowanie podczas dyskusji na tematy ogólne aluzji do spraw osobistych jednego z dyskutantów lub do spraw osoby niebiorącej udziału w tej dyskusji.

Barbara Ellwart

*) Małgorzata Milewska-Stawiany „Wycieczki i obozy, czyli o dawnej taktyce walki zapisanej w języku”

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej