Miasto Hel i Mierzeja Helska

Skąd wzięła się nazwa miasta i piaszczystego, 34-kilometrowego wału wrzynającego się w Zatokę Gdańską? Kiedy nazwa występowała? Dlaczego nazwa miasta Hel jest nazwą ponowioną? Na czym polega bogactwo nazw tego terenu?

Hel to miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, położone na cyplu Mierzei Helskiej nad Morzem Bałtyckim. Obecnie w Helu istnieją dwa porty: rybacki i wojenny. Port rybacki funkcjonuje jako baza kutrów i jako przystań żeglugi pasażerskiej oraz jako przystań jachtów.

Najstarsze dokumenty dotyczące Helu

Pierwsze informacje na temat osady pochodzą z 1198 roku. Prawdopodobnie lokacja miasta nastąpiła już za czasów Świętopełka II przed 1266 rokiem. Na zamożność miasta wpływało rybołówstwo, zwłaszcza śledziowe. Jak donoszą źródła, ówczesne miasto położone było około 1,5 km na zachód od centrum obecnego miasta. Miało kościół, szpital, ratusz, dwa rynki i mały port. Od tych najdawniejszych czasów pojawiały się też nazwy miejscowości: „Stary Hel” i „Nowy Hel”. Prawdopodobnie w wyniku pożaru i niszczycielskiej działalności morza mieszkańcy dawnego Helu przenieśli się na teren obecnie zajmowany przez miasto.

Nazwa miasta i mierzei

Pierwszą zachowaną nazwą jest wyraz „Gellen” z 1198 r. odnoszący się do osady rybackiej, potem od XIII w. pojawiają się zapisy dotyczące wyspy i półwyspu: Hela, Heyla, Hyla, a po kaszubsku słowa: Hel, El, Ela, Ejla, od których funkcjonowały przymiotniki: helski, elski, ejlski. Językoznawcy z Uniwersytetu Gdańskiego uznają nazwę miasta jako ponowioną od nazwy terenu (półwyspu) i podają np. nazwy: Hela z 1378 r., Hel (do Helu) z 1490 r., do Helia z 1565 r. Przy czym nazwa Hel odnosiła się zarówno do miasta, jak i do mierzei.

Obecnie urzędowo Hel to tylko nazwa miasta, a mierzeja oficjalnie nazywa się Mierzeja Helska.

Warto przypomnieć, że przed II wojną światową używana była nazwa Półwysep Helski i półwysep Hel. Nazwy te w mowie potocznej do dziś są stosowane i dlatego często słyszymy: „Jadę na Hel”, „Byłam na Helu” i odnosi się to zarówno do mierzei, jak i do miasta.

Uwaga!

Gdy mówimy o mieście, wówczas poprawne są sformułowania: „Jadę do Helu.” oraz „Byłem w Helu.

Etymologia nazwy „Hel”

Nieczęsto zdarza się, że nazwa ma tak wiele etymologicznych interpretacji, jak nazwa „Hel”.

Oto niektóre z nich:

  • Bolesław Ślaski łączył nazwę z górnołużyckim wyrazem hoła, który oznaczał ‘las’ lub z imieniem legendarnej księżnej pomorskiej Heli, a nawet z niemieckim słowem Hohle –‘jaskinia’, bo niebezpieczna była kiedyś żegluga przy tym cyplu;
  • Henryk Ułaszyn wywodził nazwę od hael, co znaczyło ‘góra wydmowa’;
  • kojarzono także nazwę z imieniem Hel, które w mitologii nordyckiej nosiła władczyni helu, czyli podziemnego miejsca przebywania zmarłych;
  • Stanisław Rospond pisał, że nazwa pochodzi od anglosaskiego hela ferse – ‘pięta’ (rozumianego jako metafora);
  • Jerzy Treder z Uniwersytetu Gdańskiego uznał Hel za nazwę topograficzną „równą rzecz. hel, który jest dawną pożyczką germańską”, a ten zapożyczony wyraz zestawiał z hyl – ‘cypel ziemi w wodę wchodzący’ i podawał przykład chyl nadmorski – ‘góra nadmorska’.

Co ciekawe, kaszubski wyraz hyl (lub chyl) to ‘miejsce wzniesienia, odkryte od wiatrów’.

Metaforyczne nazwy mierzei

Mierzeja Helska ma także w mowie kaszubskiej wiele metaforycznych nazw, np.: „Gęsia Szyja”, „Krowi Język”, „Krowi Ogon”, „Helska Blewiązka” (kasz. blewiązka – ‘tasiemka’), „Helska Kosa”.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej