Do siego roku

Czas świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku sprzyja refleksjom na różne tematy – również językowe. Niejednokrotnie zastanawiamy się, skąd pochodzi dany wyraz, co on kiedyś znaczył. Gdy rodzi się dziecko, wówczas rodziców i dziadków ciekawi etymologia*) imion – naukowa i ludowa. Czasami łatwo domyślić się rodowodu wyrazu, ale częściej słowa mają przeszłość trudną do odkrycia, nawet dla językoznawców – etymologów.

A skąd wzięły się w naszym języku słowa nazywające jednostki czasu, na przykład rok?

 Rok

Tego wyrazu używamy wielokrotnie, mówiąc o:

  • roku kalendarzowym trwającym 12 miesięcy, czyli okresie równym obiegowi Ziemi wokół Słońca (365–366 dni), liczonym według naszego kalendarza od 1 stycznia do 31 grudnia
  • Nowym Roku, czyli dniu świątecznym, rozpoczynającym rok kalendarzowy

ale też o roku szkolnym, świetlnym, gospodarczym, kościelnym itd.

Co ciekawe, wyraz rok występuje tylko w liczbie pojedynczej, natomiast w liczbie mnogiej mamy formę lata, a nie roki, na przykład: Wiele lat spędził za granicą i dlatego w przyszłym roku nie zamierza wyjeżdżać z kraju.

A jaki jest rodowód słowa rok?

Rzeczownik rok wywodzi się z języka prasłowiańskiego i etymologicznie był związany z czasownikiem rzec („powiedzieć”), oznaczał on „czas orzeczony (wypowiedziany), nazwany, wskazany, termin wyznaczony”. Rok wskazywał termin stawienia się stron w sądzie, którego posiedzenia nazywano „rokami sądowymi”. Często rok oznaczał czas przesunięcia jakiejś płatności. Ponieważ zwykle sąd odraczał terminy na długi okres – od lata do lata (czyli 12 miesięcy), więc po jakimś czasie zaczęto terminu sądowego rok używać do nazywania tego długiego okresu i tak już zostało do dziś, że słowo rok oznacza „12 miesięcy”.

Warto zwrócić uwagę na to, że współcześnie używane wyrazy: wyrok i odroczyć mają związek z dawnym znaczeniem słowa rok. W tym momencie nasuwa się pytanie: Jakim słowem nazywano „okres 12 miesięcy”, gdy wyraz rok oznaczał „czas ustalony w sądzie”? Otóż: od X w. na określenie „12 miesięcy” używano słowa lato i – jak podają źródła – jeszcze w XVI w. przy datach wydania ksiąg pisano na przykład „Lata Bożego” (w rozumieniu „Roku Pańskiego”).

Natomiast później rok stał się powszechnie stosowanym wyrazem na określenie „12 miesięcy”, ale jednocześnie pozostała forma liczby mnogiej – lata.

W ten sposób jedno pojęcie, nazywające „okres 12 miesięcy” ma dwie formy: w liczbie pojedynczej – rok, a w liczbie mnogiej – lata.

 Pory roku

Lato pochodzi od prasłowiańskiego słowa oznaczającego „najcieplejszą porę roku”. W X w. wyrazem lato zaczęto nazywać również dłuższy okres: od lata do lata, czyli 12 miesięcy. To spowodowało, że termin lato miał dwa znaczenia i odnosił się do „roku” oraz do „ciepłej pory roku”. Co do pochodzenia słowa lato – nie ma jednoznacznej opinii; na przykład wskazuje się na związek tego wyrazu ze słowem lać ( lato to „pora deszczowa, dżdżysta”).

Jesień również ma pochodzenie prasłowiańskie; w innych językach słowiańskich występuje w podobnej formie i też oznacza tę porę roku. Językoznawcy zwracają uwagę na związek tego słowa z gockim „asans” oznaczającym „czas żniwa”.

Zima ma podobną postać foniczną we wszystkich językach słowiańskich i niezaprzeczalnie związana jest z wyrazami: zimny, zimno.

Wiosna także jest wyrazem rodzimym, wywodzi się z języka prasłowiańskiego. Etymolodzy wskazują na dawne pokrewieństwo tego słowa z wyrazem „wesoły” lub cząstką wyrazową, która dawniej oznaczała „świecenie”. Słowo wiosna okresowo występowało w znaczeniu „rok” (12 miesięcy), na przykład w zdaniu: Miał 16 wiosen (lat), gdy wyjechał z domu.

 Do siego roku

Z okazji świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku często używa się tajemniczego wyrażenia do siego roku, w którym występuje dawny zaimek wskazujący si, w formie dopełniacza siego, o znaczeniu „ten”, „tego”. Sformułowanie „Do siego roku” – dosłownie „do tego roku” (do tamtego, przyszłego roku) – odczytuje się przynajmniej trojako: albo –„oby nam się dobrze żyło”, albo – jako „życzenia przeżycia w zdrowiu do końca starego roku i doczekania nowego, który nadejdzie” (zdaniem etymologów jest to rozumienie bliskie dawnym życzeniom), lub jako „życzenia pomyślności w następnym roku” – co stanowi współczesną interpretację wyrażenia.

A zatem – Wszystkim Czytelnikom życzę Do siego roku!

Barbara Ellwart

*)  Etymologia to inaczej: pochodzenie wyrazu, źródłosłów, a także nazwa działu nauki – językoznawstwa, zajmującego się badaniem pochodzenia wyrazów.

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej