Niedomaga – razem czy osobno?

Dlaczego czasownik „niedomaga” zawsze piszemy razem, natomiast „nie domaga się” – osobno? Dlaczego raz piszemy „niedosłyszeć”, a innym razem – „nie dosłyszeć”?

Wszyscy wiedzą, że „nie” z czasownikami pisze się osobno, na przykład: nie biegać, nie śpiewać, nie grać, nie pisać. Wobec tego, dlaczego niektóre czasowniki zaczynające się od „nie-” piszemy: niedomagać, niedowierzać, niewolić, niepokoić, niedowidzieć, niedosłyszeć, niecierpliwić się?

Partykuła „nie” z czasownikami

Przecząca partykuła „nie” w połączeniu z czasownikami stanowi zaprzeczenie jakiejś czynności lub stanu, które dany czasownik wyraża, np. stanowi zaprzeczenie czasowników: biega – nie biega, czyta – nie czyta, chodzi – nie chodzi, gra – nie gra.

Mała Agatka jeszcze nie czyta. Wojtuś nie chodzi do przedszkola.

Uwaga: w słownikach (np. ortograficznych) występują te czasowniki w formie bezokolicznika, np.: biegać, czytać, chodzić, grać, pisać (bez partykuły „nie”).

Czasowniki typu: niedomagać, niepokoić

W czasownikach typu: nienawidzić, niedomagać, niepokoić nie ma partykuły przeczącej „nie”. Pierwsza część wyrazów („nie-”) nie stanowi zaprzeczenia czasowników: „nawidzić, wolić, domagać, pokoić, cierpliwić się, ponieważ takich czasowników nie ma i w słownikach znajdziemy tylko bezokoliczniki: niedomagać, nienawidzić, niepokoić, niecierpliwić się.

UWAGA!

Wątpliwości występują, gdy czasowniki wymawia się bardzo podobnie lub identycznie, a jednak różnią się one znaczeniem i zapisem.

Niedomaga oraz nie domaga się

Istnieją bardzo podobne dwa czasowniki, które mają zupełnie inne znaczenie: „niedomaga”oraz „nie domaga się.

Widoczne jest to w zdaniach:

1. Ten pracownik nie domaga się (nie żąda) większej pensji, a tamten domaga się (żąda) większego wynagrodzenia.

Jan nie domaga się (nie wymaga) odszkodowania, a Tomasz domaga się (wymaga) zadośćuczynienia za poniesione szkody.

Rośliny nie domagały się (nie potrzebowały) więcej słońca, ale domagały się (niezbędnie potrzebowały) deszczu.

2. Dziadek od wielu lat niedomaga (jest niezupełnie zdrowy).

Maria często niedomaga (choruje)i dlatego zrezygnowała z pracy.

Ten silnik od jakiegoś czasu niedomaga (źle pracuje).

Jak widać, czasowniki: „nie domagać się” i „niedomagać” co innego znaczą.

Wyraz domagać się (w zdaniach z pierwszej grupy) znaczy ‘usilnie dopominać się o coś; żądać, wymagać’ oraz ‘niezbędnie potrzebować czegoś’, zaś zaprzeczenie tego czasownika nie domagać się – znaczy ‘nie dopominać się usilnie o coś; nie żądać, nie wymagać’ oraz ‘nie potrzebować czegoś’.

Natomiast słowo niedomagać(w zdaniach z drugiej grupy) znaczy: ‘być niezupełnie zdrowym, często chorować, zapadać na zdrowiu’ oraz w znaczeniu przenośnym – ‘nie dopisywać, mieć braki, usterki’.

Niedosłyszeć i nie dosłyszeć

Jeszcze inna jest sytuacja z „niedosłyszeć” oraz „nie dosłyszeć”. Są to dwa czasowniki, które tak samo brzmią, ale pisze się je inaczej, bo znaczą co innego.

Czasownik „niedosłyszeć” – znaczy ‘słabo słyszeć’, np. Babcia niedosłyszy na starość. Można niedosłyszeć z powodu zapalenia ucha.

Natomiast „nie dosłyszeć” to zaprzeczenie czasownika dosłyszeć, który znaczy ‘uchwycić uchem, zdołać usłyszeć mimo trudności; posłyszeć’, np. Dosłyszał tylko kilka słów. Nie dosłyszał dokładnie, o czym rozmawiali.

Reasumując

 Gdy mamy wątpliwości, czy „nie” z danym czasownikiem pisze się razem, czy osobno – sprawdźmy, co dokładnie znaczy ten wyraz (czy jest to zaprzeczenie znanego czasownika, czy inne słowo).

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej