Co ubieramy, wkładamy i zakładamy
Dylemat z ubieraniem się, wkładaniem i zakładaniem ubrania, obuwia, nakrycia głowy mają nie tylko użytkownicy języka, ale i językoznawcy, np. zastanawiamy się, czy płaszcz można założyć, czy tylko włożyć; kiedy używamy czasownika ubierać, a kiedy jego strony zwrotnej ubierać się. Najnowsze słowniki języka polskiego i wypowiedzi językoznawców pozwalają jednak na ustalenie, że ubieramy się w coś, wkładamy coś, a czasami także zakładamy coś na coś.
Ubierać się
Bez wątpienia mówimy: Anna ubiera się w płaszcz, a Jan ubiera się w sweter i spodnie. W przytoczonym zdaniu poprawnie został użyty czasownik ubierać w stronie zwrotnej: ubiera się. Natomiast zdecydowanie błędne byłoby użycie w tym zdaniu czasownika ubiera (bez się), np.: Anna ubiera płaszcz,
a Jan ubiera sweter i spodnie. Chociaż wielu Polaków w ten sposób mówi, nadal nie należy stosować tego regionalizmu.
Utwierdza nas w tym przekonaniu najnowszy Słownik poprawnej polszczyzny PWN, w którym czytamy m.in.:
„ubierać się 1. «wkładać na siebie» ktoś, coś ubiera się: Ubierał się niezwykle starannie. Ktoś, coś ubiera się w coś (n i e: ubiera coś): Do pracy ubieramy się w specjalne kombinezony (nie: ubieramy specjalne kombinezony)”.
„ubierać 1. «wkładać na kogoś lub na coś ubranie» ktoś ubiera kogoś, coś – (w coś): Dziewczynki lubią ubierać swoje lalki”.
● Błędne w znaczeniu ‛wkładać coś, ubierać się w coś’. Np.: Powoli ubierał płaszcz”. Poprawnie: Powoli wkładał płaszcz, ubierał się wpłaszcz. Ona wkładała kapelusz. Dlaczego wkładasz buty? Dziś zakładasz nowy naszyjnik?
Wkładać
Poprawne jest sformułowanie: Anna wkłada płaszcz, a Jan wkłada sweter i spodnie. Zgodnie z przywołanym wcześniej słownikiem, wkładać, to (…) „2. «umieszczać coś, zwykle ubranie, na kimś, na sobie» ktoś wkłada coś – (na coś): Wkłada (nie: ubiera) suknię, kapelusz, a na ręce rękawiczki”.
Zakładać
Czasownika założyć powinno się używać w zdaniach typu: Zbigniew założył krawat, a Julia założyła okulary, ponieważ krawat zakłada się na koszulę, a okulary na nos.
Słownikowa definicja brzmi:
„zakładać (…) 3. «kłaść coś na czymś, nakładać coś na coś» ktoś zakłada coś – (komuś, czemuś) – (na coś): Wieczorami dziadek zakładał na nos okulary i czytał. (…)
● Zakładać, lepiej: wkładać, płaszcz, sukienkę, garnitur, buty. Ale kiedy jest mowa o przedmiotach, które się umieszcza na sobie: Zakładać(nie: wkładać) krawat, okulary, kolczyki, plecak itp.”.
Uwaga!
Zdarza się, że mówimy: Załóż płaszcz, albo załóż sweter. Anna założyła kurtkę, ale nie założyła czapki.
Użycie czasownika założyć w tym znaczeniu (zamiast włożyć lub ubrać się w…) budzi pewne wątpliwości, niektóre słowniki je odrzucają, inne akceptują. W przytoczonej wyżej definicji czytamy, że „lepiej wkładać” niż zakładać.
Jednak „zakładanie” dopuszcza i prof. Jan Miodek, i prof. Mirosław Bańko, który stwierdzając, że oba czasowniki są często używane zamiennie, pisał: „Dlatego nie jestem wcale skłonny do krytykowania tych, którzy mówią o zakładaniu płaszcza czy butów. W Innym słowniku języka polskiego PWN, opartym na Korpusie Języka Polskiego, w haśle założyć uwzględniliśmy oba znaczenia – i to dotyczące krawata, zegarka i okularów, i to dotyczące płaszcza i obuwia”.
Jak widzimy, czasownik założyć coraz odważniej wchodzi do polszczyzny, ale oficjalnie nadal zaleca się zakładanie krawata, natomiast wkładanie płaszcza lub ubieranie się w płaszcz.
Barbara Ellwart