Tczew nad Wisłą

Tczew to nazwa miasta znajdującego się na terenach zasiedlonych przez człowieka już około 3000 lat przed naszą erą, miejscowości, która należy do najstarszych miast na Pomorzu Gdańskim.

Pierwsza źródłowa wzmianka o Tczewie pochodzi z 1198 r., kiedy to książę świecki Grzymisław nadał dobra ziemskie na Pomorzu gdańskiemu zakonowi joannitów. W wystawionym dokumencie wymienił osadę Trsow.

 

Pochodzenie nazwy Tczew

Etymologia nazwy miasta nie została dotąd wyjaśniona w sposób jednoznaczny. Jedno jest jednak pewne, że jest ona daleko starsza niż jego pierwszy zapis. W najstarszych pisanych dokumentach z XII i XIII wieku występowały obok siebie dwie nazwy odnoszące się do tej samej albo nawet do dwóch sąsiadujących ze sobą osad. Jedni językoznawcy wywodzili nazwę od wyrazu Tkaczewo, co oznaczałoby osadę tkaczy, inni od Derszewo, czyli od imienia Dersława, jeszcze inni od rzeczownika „trście” nazywającego trzcinę. Znane są hipotezy łączenia etymologii słowa z nazwą Etruskowie lub z językiem pruskim.

Zdaniem Urszuli Kęsikowej z Uniwersytetu Gdańskiego, zapisy źródłowe Tczewa – można podzielić na dwie grupy, w zależności od nagłosowego „t-” lub „d-”.

Zapisy z „t-” pochodzą przede wszystkim z kancelarii polskich, np. Trsow z 1198 r., Trssew z 1263 r., Tersew z 1286 r. Tczewa z 1565 r., Czewo z 1583 r., Tczewo z 1682 r., Tczew z 1683 roku.

Zapisy z nagłosowym „d-” pochodzą z kancelarii niemieckich lub takich kancelarii pomorskich, w których panowały niemieckie nawyki pisowniowe, np. Dersove z 1252 r., Dirszowe z 1255 r., Dirsaw z 1332 r., Dirschau z 1790 roku.

Ta dwoistość form sprawiała trudność przy analizie nazwy Tczew. Według Kęsikowej najbardziej przekonującą etymologię słowa Tczew zaprezentował profesor Stanisław Rospond, który udowodnił, że zapisy z nagłosowym „t-” są pochodzenia polskiego, a zapisy z „d-” – niemieckiego. Niemcy, nie mając opozycji spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, mieszali te spółgłoski i w konsekwencji zastąpili głoskę „t” spółgłoską „d”; co spowodowało, że postać Dirschau zastępowała nazwę polską *Trśćew.

W ten sposób można uznać, że słowo Tczew pochodzi od polskiej nazwy topograficznej, utworzonej od rzeczownika „trście” – znaczącego ‘trzcina, sitowie’, a zatem określającego miejsce położone nad – porosłym sitowiem – brzegiem Wisły.

 

Zmiany fonetyczne w nazwie

Ponieważ w nazwie Trśćev była trudna do wymówienia grupa spółgłoskowa trść, zaszły w niej zmiany fonetyczne (spółgłoska „r” ubezdźwięczniła się i zanikła, a w nazwie Tćev „ć” zmieniło się na „cz”) – doprowadzające do uproszczenia wymowy i teraz mamy słowo Tczew.

 

Co ciekawe!

Od 1252 r. stara nadwiślańska osada (dziś Tczew) stała się stolicą księstwa; bo tu Sambor II przeniósł z Lubiszewa swą siedzibę. Za przyzwoleniem księcia Sambora II Rada Miejska ukonstytuowała się już w 1258 roku, natomiast prawa miejskie Tczew miał od 1260 roku i w ten sposób powstanie rady wyprzedziło lokację miasta. Jest to jedyny tego typu przypadek na terenie dzisiejszej Polski. Tczewska Rada Miejska utworzona została wcześniej niż – uważane za najstarsze rady – rada we Wrocławiu (1261), w Krakowie (1264) czy w Poznaniu (1280), które w tych miastach powstały jednak kilka lub kilkanaście lat po nadaniu praw miejskich. W świetle tych faktów samorząd miasta Tczewa jest pierwszym w dziejach samorządem na obecnym obszarze Polski.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej