Piękny zakątek Skarszewy

Panorama Skarszew. Fot. Jasny63/Wikimedia Commons

Dzisiejsze miasto Skarszewy ma interesującą i nietypową historię nazwy. Kiedy pojawiły się pierwsze zapisy dotyczące miejscowości? Jak pierwotnie i później nazywano to miejsce? Jakie nazwy miasta współcześnie występują?

Skarszewy położone są wśród malowniczych kociewskich lasów i jezior, na pograniczu z terenem kaszubskim. Jak zobaczymy, ma to również wpływ na nazewnictwo.

Najstarsze zapisy

Obecne miasto powstało prawdopodobnie na miejscu dawnej wsi nadanej wraz z okolicą w 1198 roku zakonowi joannitów. W tym XII-wiecznym nadaniu oraz w następnych XIII-wiecznych dokumentach  nazwa wsi zapisana jest jako  Reueninov (1198 r.), Rownino*)  (1290 r.). Miejscowość prawa miejskie otrzymała w 1320 roku.

Etymologia nazwy Równino

Równino językoznawcy interpretują jako nazwę dzierżawczą, powstałą od nazwy założyciela lub pierwotnego właściciela osady Równy – z użyciem formantu -ino. Tak jak utworzono nazwę Czarnino od Czarny lub Zielenino od Zielony. Natomiast nazwa osobowa Równy pochodzi od przymiotnika równy, którego słowotwórczo nie przekształcono.

Obecna nazwa

Nazwa Skarszewy w dokumentach pojawia się dopiero w XV wieku jako Skarssewo (1454), Skarschowo (1471), Skarszowa (1503), Skarszewo (1790). Od 1879 r. występuje nazwa  Skarszewy.

Etymologia nazwy Skarszewy

Nazwa Skarszewy wywodzi się od imienia Karsz. Jak pisze Edward Breza, imię to pochodzi od prasłowiańskiego wyrazu *kŗchъ – ‘lewy’. W staropolszczyźnie był używany przymiotnik karśniawy oznaczający ‘leworęki, mańkut’. Nazwa osobowa Karsz lub Kars, którawystępuje już w Bulli gnieźnieńskiej  z 1136 r., była często podstawą nazw miejscowości. Świadczą o tym: Karszyno w Płońskiem, Karszew w Kolskiem, Skarszewy w Świeckiem i Grudziądzkiem.

Można zadać pytanie, dlaczego miejscowość nazywa się Skarszewy, a nie Karszewy? Otóż, jak dowodzi prof. Breza, początkowe „s-” w nazwie jest dawnym przyimkiem, występującym w wyrażeniach przyimkowych: s Karszewa (z Karszewa), który po jakimś czasie zrósł się z pierwotną nazwą miejscowości i w ten sposób powstały Skarszewy. Zjawisko takie występowało często, czego dowodem są nazwy miejscowości Skarżysko (dawne: Karszycko) oraz kilku wsi w Kościerskiem, np. Skalsk (z Kalisk) – obecnie Kaliska lub Strzebunya (z Trzebunia) – dziś Trzebuń.

Etymologia ludowa

Spotkałam się z wywodzeniem nazwy Skarszewy od czasownika skarżyć. Taką interpretację uzasadnia się po pierwsze – zapisem w jednym z dokumentów (II pokój toruński) nazwy Skarzewo, która brzmi podobnie jak skarżyć, a po drugie – tym, że w Skarszewach odbywały się sądy.

Dlaczego „piękny zakątek”

Od XIV wieku nazwa miejscowości w wielu dokumentach była pisana po niemiecku, np. Schonekke (1344), Schöneck (1341). Ta nazwa pochodzi od przymiotnika schön – znaczącego ‘piękny’ i rzeczownika Ecke – tłumaczonego jako ‘kąt, róg’. Ta topograficzna nazwa mówi o pięknym położeniu miasta i dosłownie znaczy – ‘piękny zakątek’.

Żartobliwie o Skarszewach

Istnieje jeszcze jedna – żartobliwa – nazwa miasta, uwzględniająca położenie na pograniczu kociewsko-kaszubskim. Otóż zdarza się, że mieszkańcy Kościerzyny na Skarszewy mówią – Japany. Nazwa ta nie ma nic wspólnego z Japonią, ale nawiązuje do sposobu wymawiania dwóch słów. Kaszubi w Kościerskiem mówią „jo pón”, a na Kociewiu mówi się „ja pan” i dlatego kociewskie miasto żartobliwie nazywane jest Japany.

Barbara Ellwart

*) por.: oprac. Max Perlbacha, Wacława Odyńca i Edwarda Brezy.

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej