Jabłuszko pełne snu

Lato i jesień to w naszym klimacie czas zbioru zbóż, warzyw, owoców. Zatrzymajmy się w starym polskim sadzie pod jabłonią, na której rosną: papierówki lub kosztele czy renety. Czy czujecie Państwo ten cudowny zapach; czasami zaostrzający apetyt, a czasami nakłaniający do refleksji?

Chwytamy dojrzałe, soczyste jabłko w dłoń i myślimy o podobieństwach między rodzicami i dziećmi, bo przecież „Niedaleko pada jabłko od jabłoni” lub „Jakie jabłko, taka skórka, jaka matka, taka córka”, albo czujemy, że trzymamy atrybut władzy królewskiej, bo złote jabłko z krzyżem – symbolizujące sferę kosmiczną, świat i kulę ziemską – używane jest przy koronacjach obok berła i korony.

Czego symbolem bywa jabłko?

Symbolika jabłka w Europie jest bardzo bogata. Od kiedy jabłonki zadomowiły się na naszym kontynencie (przybywając z Azji), ich owoce stały się m.in. symbolem zdrowia, urodzaju, życia, płodności, miłości, wiosny, dostatku, długowieczności, nieśmiertelności.

Od najdawniejszych czasów na różnych kontynentach – nie tylko w Europie – jabłko wywoływało liczne skojarzenia; również i negatywne, choćby: niezgody, np. w mitologii greckiej – Parys przekazał złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” bogini Afrodycie, bo obiecała mu za żonę piękną Helenę, którą on później uprowadził, powodując tym rozpoczęcie wojny trojańskiej.

Symbolika jabłka występuje również w mitologii rzymskiej, celtyckiej, nordyckiej, indyjskiej.

W tradycji chrześcijańskiej jabłko jest symbolem zła, chociaż w Biblii nie występuje nazwa owocu; wiadomo tylko, że Adam i Ewa zjedli owoc z drzewa poznania. Prawdopodobnie utożsamianie „zła” z „jabłkiem” wynika z tego, że w języku łacińskim słowa: „zło” i „jabłko” są identyczne.

Skąd w języku polskim mamy wyraz jabłko?

Słowo jabłko pojawia się w polszczyźnie już w XV w. na oznaczenie owocu jabłoni, a w dialektach również samego drzewa. Z czasem nazwą tą określano rozmaite owoce o kulistych kształtach, a także grdykę („jabłko Adama”), rzepkę w kolanie czy źrenicę oka (np. w kaszubszczyźnie očnė jabko).

Wyraz „jabłko” ma rodowód praindoeuropejski – pochodzi od *āblǔ, („wilgotny, soczysty”), który na gruncie prasłowiańskim został rozszerzony o przyrostek *-ko-. W ten sposób pojawiła się postać *abluko, a później forma z prejotacją („j” przed nagłosową samogłoską „a-”) *jabluko. Od tej formy wywodzi się dzisiejsze jabłko.

Przy okazji

n W renesansowej Europie nazwano jabłkami także inne owoce – wówczas egzotyczne: pomo d’oro, czyli „złote jabłko”, to po włosku pomidor, francuskie „jabłko ziemne” (pomme de terre) to nazwa ziemniaków, a w niemieckim „jabłko chińskie” (Apfelsine) oznacza pomarańczę.

n Według legendy, Isaac Newton odkrył prawo grawitacji, gdy spadło mu jabłko na głowę.

n W Stanach Zjednoczonych okrągła szarlotka jest potocznym symbolem całej Ameryki, a Big Apple (wielkie jabłko) potocznie oznacza Nowy Jork.

Jabłko w sztuce

Jabłka i dawniej, i obecnie inspirowały artystów: malarzy, rzeźbiarzy, pisarzy, poetów. Najczęściej jabłko stanowi bardziej lub mniej istotny detal w utworze, jak w baśni – braci Grimm – o Śnieżce, która dostała od macochy zatrute jabłko, ale zdarza się także, że pojawia się w tytule, np. sztuki teatralnej „Jabłko” Verna Thiessena, współczesnego kanadyjskiego dramaturga (wystawianej również na polskich scenach) lub w tytule popularnej niegdyś piosenki śpiewanej przez Mieczysława Wojnickiego: „Jabłuszko, jabłuszko, jabłuszko pełne snu.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej