Etymologia metra, kilograma, sekundy…

Nazwy jednostek miar stosowane przed laty na ziemiach polskich, takie jak: łokieć, stopa, kamień, miały pochodzenie rodzime. A skąd wywodzą się współczesne nazwy jednostek metrycznych, np.: metr, kilogram, amper? Dlaczego literowe oznaczenia jednostek miar raz pisze się z wielkiej litery, a innym razem z małej? Dlaczego w skali Celsjusza występuje pojęcie „stopień”, a w skali Kelvina – nie?

Od 1966 r. w Polsce obowiązuje układ SI (Międzynarodowy Układ Jednostek Miar), który został przyjęty przez wszystkie kraje świata – z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, Liberii i Birmy. Układ SI powstał z układu MKS, obejmującego: metr, kilogram i sekundę, do którego w drugiej połowie XX w. dołączano kolejne jednostki. W układzie SI wyróżnia się 7 jednostek podstawowych:
metr (jednostka: m) – wielkość fizyczna: długość
kilogram (kg) – masa
sekunda (s) – czas
amper (A) – natężenie prądu elektrycznego
kelwin (K) – temperatura
kandela (cd) – światłość
mol (mol) – liczność materii.

Metr to jednostka podstawowa długości w układzie SI, oznacza się ją: m. Do języka polskiego słowo metr zostało zapożyczone z języka franc. mètre, a pierwotnie wywodzi się z grec. métron, znaczącego ‘miara’.
Wyraz metr jest wieloznaczny; dawniej oznaczał również ‘nauczyciela tańca, muzyki, języków’.

Kilogram – to podstawowa jednostka masy w ukł. SI, oznaczana: kg. Kilogram to obecnie jedyna nazwa jednostki podstawowej posiadająca przedrostek „kilo-”. Kilo- jako pierwszy człon wyrazów złożonych, dodawany do jednostki miary, wywodzi się od grec. słowa chilioi  – ‘tysiąc’. „Kilo” w jęz. pol. występuje także samodzielnie – jako skrót słowa kilogram. Natomiast drugi człon „gram” pochodzi z grec. grámma  – ‘drobna miara wagi’.

Sekunda to jednostka czasu, obecnie oznaczana s, a do niedawna – sek. Termin sekunda pochodzi od łac. wyrażenia pars minuta secunda – ‘druga mała część’, a słowo secunda w jęz. łac. znaczyło ‘następna, najbliższa’.
Przy okazji – słowo minuta  w języku łac. znaczy ‘mała’, a termin minuta – jako ‘jednostka czasu’ –  pochodzi od łac. wyrażenia pars minuta prima – ‘pierwsza mała część’.

Amper – to jednostka podstawowa natężenia prądu elektrycznego, oznaczana wielką literą: A.
Nazwa amper pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka i matematyka Andre Marie Ampère’a, który żył w latach: 1775-1836.

Kelwin – to jednostka temperatury w ukł. SI, oznaczana K. Skala Kelvina jest skalą termometryczną absolutną, tzn. zero w tej skali oznacza najniższą teoretycznie możliwą temperaturę, jaką może mieć ciało. Skalę i jednostkę temperatury nazwano na cześć Williama Thomsona, lorda Kelvina, dzięki któremu obliczono tę temperaturę.
W przeciwieństwie do popularnej skali Celsjusza, w skali Kelvina nie używa się pojęcia „stopień”, czyli temperatura 100 stopni Celsjusza to inaczej temperatura 373,15 kelwinów. Nazwa kelwin jest nazwą pospolitą i dlatego (chociaż utworzono ją od nazwy własnej – nazwiska „Kelvin”) piszemy ją z małej litery.

Kandela – to jednostka światłości (natężenia) źródła światła; jednostka podstawowa w ukł. SI, oznaczana cd. Wyraz kandela pochodzi od łac. słowa candela – ‘świeca’.

Mol – to podstawowa w ukł. SI jednostka liczności materii, o symbolu mol. Wyraz mol jest skrótem słowa molekuła (‘cząsteczka, drobina’), które pochodzi z nowołac. molecula, będącego zdrobnieniem od łac. moles –‘ciężar, bryła’.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej