Kłopoty z odmianą nazwisk: Havel, Luter…

Lutra czy Luthera?

Rodzime nazwiska i rzeczowniki pospolite zakończone na „-ek”, „-ec”, np.: Miodek – Miodka, kotek – kotka, Pawełek – Pawełka, palec – palca, bezwyjątkowo odmieniamy z e ruchomym, ale odmiana wyrazów obcego pochodzenia – zakończonych na: „-er”, „-el”, np.: kanister, komputer, debel, fotel, jest bardziej skomplikowana. Jedne odmieniają się z e ruchomym, tak jak polskie rzeczowniki, ale w innych „e” pozostaje.

Z reguły utrwalone od dawna i popularne słowa odmieniamy z e ruchomym, np.: sweter – swetra, kanister – kanistra, mebel – mebla, debel – debla, ale w stosunkowo nowych wyrazach lub rzadziej stosowanych najczęściej nie występuje e ruchome, np.: komputer – komputera, krater – krateru.

Na sposób odmiany wpływa także zwyczaj społeczny, co obserwujemy na przykładzie: fotel – fotela (albo: fotelu).

Podobna sytuacja jest z odmianą nazwisk obcego pochodzenia. Niektóre popularne i przyswojone nazwiska odmieniają się z e ruchomym, np.: Wedel – Wedla, Hegel – Hegla, Mendel – Mendla, Haendel – Haendla, inne oparły się procesowi fleksyjnej adaptacji i odmieniamy je: Kromer – Kromera, Kisinger – Kisingera, Romer – Romera.

A jak odmieniamy nazwisko Luter (Luther)?

Nazwisko niemieckiego reformatora religijnego, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku Marcina Lutra (niem.: Martin Luther) odmieniamy z e ruchomym: Luter – Lutra – Lutrowi, Lutrem, ale nazwisko amerykańskiego działacza na rzecz równouprawnienia, laureata Pokojowej Nagrody Nobla (zamordowanego w 1968 r.) Martina Luthera Kinga we wszystkich formach przypadków zależnych zachowuje „e”, np.: Luther [wym.: Luter]– Luthera [Lutera] – Lutherowi [Luterowi].

Uwaga:

Z reguły, pisząc nazwiska cudzoziemskie, zachowujemy oryginalną ortografię, Reagan, Carter, de Gaulle, ale istnieje nieliczna grupa nazwisk, które posiadają spolszczony odpowiednik. Do grupy nazwisk z wariantywną pisownią – oryginalną lub spolszczoną – zaliczamy między innymi nazwiska: Luther – Luter, Shakespeare – Szekspir, Moliere – Molier, Chopin – Szopen, Balzac – Balzak, Washington – Waszyngton.

Havela czy Havla?

Nazwisko czeskiego prezydenta, pisarza i dramaturga, który nazywa się Vaclav Havel, część Polaków odmienia, pozostawiając we wszystkich formach „e”: Havela, Havelowi, Havelem, zaś część – z e ruchomym: Havla, Havlowi, Havlem.

Obecnie te dwa warianty odmiany nazwiska są poprawne. A skąd w języku polskim bierze się ten dwojaki sposób odmiany?

Prawdopodobnie wpływ na to ma i fakt, że Vaclav Havel jest osobą współcześnie żyjącą, że jest popularny w Polsce i to, że Czesi wszystkie nazwiska z „-er”, „-el” odmieniają z e ruchomym: Havla, Havlem, Havlowi.

Profesor Jan Miodek, skłaniając się do uznania form z e ruchomym, pisze, że: „rozstrzyganie tego typu dylematów poprawnościowych należy do najtrudniejszych sytuacji polskich językoznawców. Są oni bezradni wobec zwyczajów społecznych, które niejednakowo traktują formalnie takie same wyrazy. A przecież i owo określenie stopnia oswojenia się z daną konstrukcją, decydujące bądź o postaci z e, bądź bez tej samogłoski, też jest piekielnie trudne”.

O dynastii Romanowów

O nazwiskach, zwłaszcza obcych, można by jeszcze wiele pisać, choćby o odmianie nazwisk: Bonaparte i Romanow.

Warto pamiętać, że należy odmieniać: Napoleona Bonapartego, Napoleonowi Bonapartemu, Napoleonem Bonapartem (a nie: Bonapartym) i mówić o dynastii Romanowów (a nie: Romanowych).

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej