Co to są instalacje, to każdy Polak wie, co to są happeningi i performance – tego się domyślamy. Ale – zagadkę stanowi zestawienie tych dwóch obcych słów – dotyczących nowych zjawisk w sztuce – ze znanym i od wielu lat funkcjonującym wyrazem instalacja.

Obok sztuk plastycznych: malarstwa, grafiki, rzeźby, rzemiosła artystycznego i architektury współcześnie niemal na co dzień obcujemy ze sztuką audiowizualną, sztuką nowych mediów, której twórcy korzystają z komputerów, programów komputerowych, Internetu, telewizji, kamer, rzutników i innych urządzeń. Obserwujemy także powstawanie nowych technik i strategii artystycznych, do których należy happening, performance i instalacja.

Co to jest happening

Happening to częściowo improwizowane wydarzenie w przestrzeni publicznej, np. na ulicy, w parku, w galerii handlowej, na dworcu, mające cechy teatru, ale oparte na spontanicznym, przypadkowym wykonaniu z udziałem widzów, którzy stają się współtwórcami wydarzenia. W Polsce pierwsze happeningi tworzono pod koniec lat 50. w Gdańsku.

Słowo happening [wym. hepening] to po angielsku ‘wydarzenie’. Wyraz ten w języku polskim jest odmieniany, np. Zorganizować happening. Brać udział w happeningu.

Co to jest performance 

Performance [wym. performans] to ‘forma teatralna, bez tekstu dramatycznego, tworzona przez artystę lub artystów na żywo w obecności widzów’. W odróżnieniu od happeningu – publiczność nie jest uczestnikiem akcji, lecz tylko bezpośrednim, biernym obserwatorem.

Termin performance pochodzi z języka angielskiego i oznacza ‘przedstawienie, wykonanie’. Jako określenie działań artystycznych używany jest od końca lat 60. XX wieku,a w Polsce od 1978 roku.

Wielki słownik ortograficzny PWN zaleca zapis angielski wyrazu performance. W słowniku czytamy, że słowo to można traktować jako nieodmienne lub odmieniać je. Oto możliwość odmiany wyrazu performance i miejsce przeniesienia do następnej linijki (zaznaczone kropką): performan•ce’u, performan•ce’em, performan•sie; performan•ce’y,
performan•ce’ów.

Definicje słowa instalacja

Wyraz instalacja jest przykładem na to, jak w krótkim czasie następuje zmiana znaczeń słów, jak te słowa nabywają nowych znaczeń, inaczej mówiąc – jak powstają neologizmy semantyczne.

Instalacja, zgodnie ze Słownikiem języka polskiego z 1978 r. i późniejszymi, to:

1.            ‘zespół urządzeń technicznych (przewodów i sprzętu) służących do jednego celu, np. do doprowadzania elektryczności, gazu, wody itp. do jakichś obiektów, pomieszczeń’, a zatem mamy instalacje sanitarne, wodno-kanalizacyjne, centralnego ogrzewania;

2.            ‘zakładanie, montowanie jakichś urządzeń technicznych; instalowanie’ i dlatego można np. dokonać instalacji przewodów elektrycznych;

3.            ‘urządzenie się gdzieś; zainstalowanie’, czyli lokowanie, umieszczenie siebie lub kogoś w jakimś miejscu, np. w mieszkaniu, w hotelu, a także – daw. ‘wprowadzenie kogoś na urząd.

Natomiast obecnie słowo to ma jeszcze nowe znaczenia:

4.            ‘wgrywanie na dysk twardy komputera nowego programu’;

5.            ‘dzieło plastyczne zbudowane przez artystę w zastanej przestrzeni’.

Instalacja jako dzieło plastyczne czasem przypomina rzeźbę. Często jest to zbiór elementów, np. zwykłych przedmiotów, uformowany przez artystę w całość, której sens można rozszyfrować poprzez odczytanie znaczeń niesionych przez poszczególne elementy oraz powiązania między nimi.

Barbara Ellwart