Dlaczego imiesłowy: niebędący, nieidące, niebiegnąca piszemy łącznie? To pytanie powtarza się od kilku lat.

Do 1997 roku partykułę „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi pisaliśmy albo łącznie, albo osobno – w zależności od znaczenia tych imiesłowów. Obecnie obowiązują uproszczone zasady pisowni „nie” z tymi imiesłowami.

Imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe

W języku polskim stosowane są imiesłowy przymiotnikowe: czynne (czytający, biegnąca) i bierne (opisany, przebyty) oraz imiesłowy przysłówkowe: współczesne (czytając, śpiewając) i uprzednie (przeczytawszy, zgubiwszy).

Imiesłowy przysłówkowe z partykułą „nie”

Pisownia „nie” z imiesłowami przysłówkowymi nie sprawia trudności, ponieważ zawsze jest rozłączna, tak jak z czasownikami w formie osobowej. Oto przykłady:

Wyprzedzał autobus, ponieważ nie widział nadjeżdżającego samochodu. (W zdaniu występuje czasownik w formie osobowej – nie widział.)

Nie widząc nadjeżdżającego samochodu, wyprzedzał autobus.(W wypowiedzeniu występuje imiesłów przysłówkowy współczesny – nie widząc.)

Nie zobaczywszy czerwonego światła, wjechał na tory. (W wypowiedzeniu występuje imiesłów przysłówkowy uprzedni – nie zobaczywszy.)

Imiesłowy przymiotnikowe z „nie”

Partykułę nie piszemy łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi (nieświecący, niebędąca) i biernymi (nieumyty, nieczesany), niezależnie od tego, czy użyte są w znaczeniu przymiotnikowym (przykłady oznaczone literą a), czy czasownikowym (przykłady oznaczone literą b), na przykład:

1. a) Nieoceniony przyjaciel (‘bezcenny, zasługujący na najwyższą ocenę’) pomógł mi w przeprowadzce.

b) Nieocenione jeszcze (‘takie, których nauczyciel jeszcze nie ocenił’) wypracowania leżały na biurku nauczyciela.

2. a) Zapanowała nieopisana (‘niezwykła’) radość.

b) Podróż była jeszcze nieopisana (‘taka, której nikt nie opisał’) w żadnej gazecie.

3 a) Do wyrobu tego urządzenia został użyty niepękający (‘trwały, nigdy nie pęka’)materiał.

b) Niepękający jeszcze(‘nie pękł w danej chwili’) balon cieszył dzieci.

4. a) Niepływający (‘który nie umie pływać’) chłopiec bał się wody.

b) Niepływający (‘który nie pływał w danej chwili’) dziś ratownik siedział na brzegu.

Uwaga!

Jeżeli imiesłów użyty jest w znaczeniu czasownikowym, dopuszczalne jest świadome stosowanie pisowni rozdzielnej (wtedy trzeba to czynić konsekwentnie, zawsze).

Wyjątki dotyczące pisowni „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi

Zawsze stosuje się pisownię rozdzielną:

• w wyraźnych przeciwstawieniach, np.:

nie leżący, ale siedzący; nie leżący, lecz siedzący; nie leżący, tylko siedzący; siedzący, a nie leżący; w zdaniu: Nie mówiący, lecz słyszący pacjent odpowiadał lekarzowi gestem.

• w konstrukcjach, których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni, np.:

nie piszący ani nie czytający; nie stojący ani nie wiszący; w zdaniu: Nie piszący ani nie czytający dziś uczeń słuchał wykładu nauczyciela.

oraz

w powtórzeniach typu: ani nie jedzący, ani nie pijący; ani nie piszący, ani nie czytający.

Dla zainteresowanych

Stare zasady

Wcześniejsza reguła (do 1997 r.) kazała pisać rozdzielnie imiesłowy użyte czasownikowo, a łącznie imiesłowy użyte przymiotnikowo.

Nowe zasady

Opisane powyżej obowiązujące zasady – dotyczące pisowni zaprzeczonych imiesłowów przymiotnikowych – są oparte na Uchwale ortograficznej Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z dnia 9 grudnia 1997 r. w sprawie pisowni nie z imiesłowami przymiotnikowymi.

Barbara Ellwart