Kiedy mnie, a kiedy mi
Gdy małe dziecko wyciąga rączkę po jakiś smakołyk i woła: A mi? – śmieszy nas to, ale je zaraz poprawiamy: „Zapytaj: A mnie?”. Gdy dorosły mówi błędnie: Mi się wydaje – to już nikogo nie śmieszy, ale ujawnia językowy dylemat i wtedy pojawiają się następujące pytania. Dlaczego używanie form zaimkowych: mnie – mi, tobie – ci, ciebie – cię, jego – go, jemu – mu wywołuje zakłopotanie? Kiedy należy stosować pełną formę zaimkową mnie, a kiedy krótkie mi?
Dlaczego wiele wyrazów ma krótkie formy?
Skracanie wyrazów to objaw ułatwiania sobie życia. Nasi przodkowie zamiast mówić waszmość pan woleli powiedzieć waćpan. Najwięcej skróconych wyrazów występuje w języku potocznym, np. uczniowie zamiast mówić matematyka, geografia często stosują skrócone nazwy: matma, gegra. Ta sama tendencja objęła zaimki. Obecnie w języku polskim funkcjonują formy zaimkowe pełne i krótkie, np.: tobie – ci, mnie – mi, mojego – mego, twojego – twego. Możemy powiedzieć: „szanuję twojego ojca” lub „szanuję twego ojca”, ale podczas stosowania mnie i mi już pojawiają się wątpliwości, np. czy w zdaniu: „Mnie podobają się te kwiaty, a tamte nie podobają mi się.” można mnie zamienić na mi, a mi zamienić na mnie.
Dlaczego niektóre formy zaimkowe – np. mnie i mi – sprawiają kłopot?
Odpowiedź jest prosta – bo tych form zaimkowych nie można dowolnie stosować. Raz korzysta się z formy pełnej (mnie), innym razem z krótkiej (mi), ale nie należy ich wymieniać i trzeba znać zasady ich stosowania.
Kiedy stosujemy formę pełną mnie, a kiedy krótką mi?
W zdaniach: Mnie możesz wszystko powiedzieć. Nie mów mi tego. Mnie nie tłumacz takich oczywistości. Pozwól mi się wytłumaczyć. Mnie proszę przyznać urlop. Proszę przyznać mi urlop. Skierował się ku mnie (nie: ku mi) z groźną miną.
obserwujemy, że zaimek „ja” ma dwie formy celownika: dłuższą „mnie”, która jest akcentowana i formę krótszą, nieakcentowaną „mi”, która stanowi całość akcentową z wyrazem poprzedzającym.
Zapamiętajmy:
- Na początku zdania używa się tylko tej pełnej, akcentowanej formy „mnie”, np. „Mnie to daj!”, „Mnie zaufaj!”, Mnie należy się ten prezent”.
- Krótsza, nieakcentowana forma „mi” nie może być używana na początku i na końcu zdania oraz w połączeniach z przyimkami, czyli w takich pozycjach, na które regularnie pada akcent logiczny. Forma „mi” występuje po czasownikach, np. „Daj mi to!”, „Zaufaj mi!”, „Należy mi się ten prezent”.
Uwaga!
- Pełna forma zaimka „mnie” może wyjątkowo wystąpić po czasowniku, w środku zdania, gdy w tym miejscu będzie padał akcent – wynikający z przeciwstawienia treści (gdy właśnie ten zaimek będzie wyróżniony); np.: „Ten prezent należy się mnie, a nie tobie.” lub „Proszę o przyznanie urlopu mnie, a nie Nowakowi.”, „Robię tak, jak mnie się podoba, a nie jak tobie.”.
- Jeśli na początku zdania składowego (w zdaniu złożonym) akcent pada na spójnik (np. „jak”), to po tym spójniku można wyjątkowo użyć krótkiej formy „mi”; np.: „Robię tak, jak mi się podoba.”.
Ja, ty, on
Zasady używania celownikowych form zaimka „ja” dotyczą także innych zaimków, choćby zaimka „ty”, który ma też dwie formy celownika: „tobie” i „ci” albo zaimka „on”, który w celowniku ma formy: „jemu” i „mu”.
Przykłady zdań: Nie ufam mu. Jemu nie ufam.
Dużo ci zawdzięczam. Tobie wszystko zawdzięczam.
Daję ci to. Tobie to daję.
Jak widzimy, we wszystkich przykładach form krótszych używa się w pozycji nieakcentowanej, a form dłuższych – tylko wtedy, gdy są pod akcentem.
Barbara Ellwart