Kaszubi i Kaszuby

Skąd wywodzą się nazwy: KaszubyKaszubi? Kiedy i gdzie po raz pierwszy pojawiła się nazwa Kaszuby? Co dziś te słowa znaczą?

 

Współczesne definicje

Rzeczowniki KaszubyKaszubi brzmią bardzo podobnie, ale różnią się i końcówkami fleksyjnymi („-y”, „-i”), i znaczeniem.

Kaszubi (po kaszubsku Kaszëbi) to grupa ludności obecnie zamieszkująca Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego, a zatem mieszkająca w powiatach województwa pomorskiego: puckim, wejherowskim, kartuskim, lęborskim, bytowskim, kościerskim oraz w północnej części chojnickiego i wschodniej części słupskiego.

Wyróżnia się Kaszubów nadmorskich z okolic Pucka i Wejherowa oraz Kaszubów leśnych (borowych) z okolic Kartuz, Kościerzyny i z Borów Tucholskich.

W polszczyźnie literackiej w liczbie pojedynczej rodzaju żeńskiego występuje jedna forma – Kaszubka, zaś w rodzaju męskim stosowane są dwie formy: Kaszub albo Kaszuba. Co ciekawe, po kaszubsku liczba pojedyncza brzmi: Kaszëba.

Kaszuby (po kaszubsku Kaszëbskô lub Kaszëbë) to terytorium zamieszkiwane przez Kaszubów.

 

Pierwsze zapisy nazwy Kaszuby

Badania ujawniają, że nazwa Kaszuby w źródłach pisanych po raz pierwszy pojawiła się w XIII wieku. W 1238 roku w dokumencie papieskim (Bulli wydanej przez papieża Grzegorza IX) książę szczeciński Bogusław I tytułowany jest księciem Kaszub – dux Cassubie. Nazwa występuje również w innych dokumentach, a także w Kronice wielkopolskiej (koniec XIII w.), w Historii Polski Jana Długosza (XV w.) i na najstarszych szesnastowiecznych mapach Pomorza.

Do końca XIV wieku nazwę Kaszuby łączono z Pomorzem Zachodnim, natomiast w XV wieku nazwa ta rozprzestrzeniła się także na część ziem Pomorza Gdańskiego.

 

Etymologia słowa Kaszuby

Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia nazwy Kaszuby.

Najwcześniejsze etymologie (o nienaukowym charakterze) wskazywały powiązanie nazwy Kaszuby z długimi, podwijanymi szatami noszonymi przez Kaszubów. Wskazywano, że nazwa może wywodzić się od wyrazu casshbi (cass-hubi), oznaczającego kasać huby, czyli ‘podwijać fałdy’ (Kronika Wielkopolska).

Inna hipoteza łączy pochodzenie nazwy Kaszuby z nazwą kożucha. Zdaniem Aleksandra Brücknera1) nazwa Kaszuby pochodzi od ka-szuba, czyli nazwy szuba2) (‘kożuch obszyty suknem’) użytej z przedrostkiem „ka-” – określającym coś wielkiego i zgrubiałego.

Nowsza teoria wywodzi nazwę Kaszuby od określenia topograficznego (ukształtowania terenu), a dokładnie – od zaginionego wyrazu pospolitego Kaszuby, który prawdopodobnie oznaczał ‘ziemię bagnistą, mokradła, błota, moczary, płytkie wody porosłe trawą’3).

Są jednak językoznawcy, którzy podważają także tę teorię i dlatego pochodzenie wyrazu Kaszuby jest nadal tajemnicą.

Barbara Makowska-Ellwart

 

1)Aleksander Brückner (ur. 29 stycznia 1856 r. w Brzeżanach, zm. 24 maja 1939 r. w Berlinie) – polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej.

2) Szuba okrycie wierzchnie, przeważnie długie do kostek, zwykle podbite futrem, z szerokim i długim wyłożonym kołnierzem futrzanym; w dawnej Polsce stanowiło reprezentacyjny strój magnatów i patrycjatu. Wyraz przestarzały szuba prawdopodobnie wywodzi się od niemieckiego schube – ‘płaszcz’.

3)Z tą hipotezą spotykamy się m.in. w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego” wydanym w latach 1880-1902 w Warszawie.

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej