Prima aprilis
Prima aprilis – nie wierz, bo się omylisz, Pierwszy kwietnia, bajów pletnia, W prima aprilis się omylisz, gdzie postąpisz, gdzie się schylisz – to przysłowia, które wywołują uśmiech, bo kojarzą się z pierwszym dniem kwietnia. A skąd wywodzi się i jakie tajemnice kryje w sobie nazwa prima aprilis?
Prima aprilis to: ‘dzień 1 kwietnia, w którym ludzie zgodnie z tradycją starają się wzajemnie oszukać dla żartu’ oraz ‘żart zrobiony komuś w tym dniu’.
Geneza zwyczaju
Prima aprilis jako obyczaj związany z pierwszym dniem kwietnia obchodzony jest w wielu krajach świata od bardzo dawna. Pochodzenie tego zwyczaju – polegającego na robieniu dowcipów, celowym wprowadzaniu w błąd, kłamaniu, konkurowaniu w staraniach, by osoby z otoczenia uwierzyły w coś nieprawdziwego – nie jest jednoznacznie wyjaśnione.
Prawdopodobnie zwyczaj nawiązuje do dawnych starorzymskich praktyk i ma związek ze zwyczajem Cerialii, obchodzonym na początku kwietnia na cześć bogini Ceres, która poszukując porwanej córki, została wprowadzona w błąd, lub z mitem o Demeter i Persefonie. W Rzymie podczas święta ku czci Ceres dozwolone były żarty i wygłupy.
Niektórzy łączą genezę obyczaju z obchodami Nowego Roku. Na przykład na terenie obecnej Francji jeszcze w XVI wieku początek roku obchodzono wiosną i gdy w 1582 roku Grzegorz XII wprowadził nowy kalendarz, w niektórych miejscach nadal obchodzono początek roku 1 kwietnia. Wtedy tym, którzy nie znali nowej daty, robiono kawały i nazywano ich „kwietniowymi głupcami”.
Prima aprilis na świecie i w Polsce
Przypuszcza się, że w Europie pierwszokwietniowe prima aprilis najpierw było obchodzone we Francji. Obecnie we Francjidzień nazywany jest „Dniem kwietniowej ryby”, w Portugalii „Dniem kłamstwa”, w krajach anglojęzycznych „Dniem głupców”, na Litwie „Dniem kłamcy”, a w Rosji „Dniem śmiechu”.
Do Polski obyczaj dotarł w XVI wieku za pośrednictwem Niemiec. Od tego czasu na naszym terenie pierwszego kwietnia opowiada się zmyślone historie, robi przeróżne dowcipy i naigrawa się z naiwnych lub nieostrożnych ludzi. Od XVI wieku pierwszego kwietnia starano się nie robić żadnych ważnych rzeczy. Dziś prima aprilis to dzień radosny, w którym celowo, dla żartu, próbuje się wprowadzić innych w błąd.
Etymologia
Wyrażenie prima aprilispochodzi od łacińskiego Prima dies Aprilis, co oznacza ‘pierwszy dzień kwietnia’. Prima aprilis jest skrótem, który w języku łacińskim pisze się wielką literą (Aprilis – nazwa miesiąca), a w języku polskim małą.
Uwaga: prima aprilis nie należy odczytywać jako ‘pierwszy kwiecień’, ponieważ poprawnie to brzmi: ‘pierwszy kwietnia’. Rzeczownik aprilis występuje w formie dopełniacza: pierwszy dzień (czego?) kwietnia.
Dla dociekliwych
Prima dies Aprilis kryje w sobie pozorną sprzeczność gramatyczną W języku łacińskim Aprilis jest rodzaju męskiego, a prima żeńskiego. Dlaczego liczebnik rodzaju żeńskiego prima towarzyszy męskiemu rzeczownikowi Aprilis? Otóż – jak dowcipnie pisze dr Maciej Malinowski z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie – wszystkiemu jest „winna” dwurodzajowość gramatyczna ukrytego słowa dies, który raz jest rodzaju żeńskiego, a raz męskiego.
Z przymrużeniem oka
Drogim Czytelnikom życzę, by primaaprilisowe żarty nie były zbyt dokuczliwe – tylko dowcipne i wprawiały nas tego dnia w dobry humor; jak wiersz Jana Brzechwy:
Wiecie, co było pierwszego kwietnia?
Kokoszce wyrósł wielbłądzi garb,
W niebie fruwała krowa stuletnia,
A na topoli świergotał karp.
Barbara Ellwart