Lipiec i sierpień to czas podróży, wakacji i odpoczynku. Zastanawiamy się, co wybrać: zwiedzanie, rejs kutrem rybackim, kurs żeglarski, kitesurfingu i windsurfingu, a może spacery po plaży i wdychanie czystego powietrza przesączonego jodem. To wszystko znajduje się w niewielkiej miejscowości położonej na Mierzei Helskiej, w mieście stanowiącym nadmorski kurort – w Jastarni. A co znaczy słowo Jastarnia i jaka jest jego historia?

Najstarszy zapis o nazwie Jastarni pochodzi z 1378 roku. Nazwa zapisywana była różnie, m.in.: Osternas, Zesterna (1570 r.), Hesternia (1627). Dzisiejsza postać „Jastarnia” pojawiła się w 1678 roku.^*) Przez wiele lat Jastarnia była małą wsią rybacką. Dopiero w 1954 roku razem z wsią Kuźnica i sąsiednimi osadami: Juratą i Borem stała się osiedlem, a w 1973 r. to osiedle – Jastarnia – uzyskało prawa miejskie.

Etymologia nazwy

W językach zachodniosłowiańskich wyraz jaster znaczył ‘jasny, błyszczący’. W języku słowackim występują podobne wyrazy: jastril – oznaczający ‘jasno, bystro patrzeć’ oraz jaster – ‘jasne, bystre spojrzenie’.^**)

Dlaczego obecne miasto nazwano Jastarnia? Otóż prawdopodobnie dawna osada rybacka położona była na piaszczystym wzgórzu, kolorystycznie wyróżniającym się od otoczenia, którym były lasy i morska woda. Topograficzna nazwa miejsca powstała poprzez dodanie formantu „-nia”, charakterystycznego dla rzeczowników oznaczających miejsce. A zatem Jastarnia to ’miejsce jasne, jaskrawe, błyszczące’, tak jak cukiernia to ‘miejsce, gdzie znajdują się wyroby z cukru’.

Trzeba dodać, że dzisiejsza nazwa Jastarnia zawiera grupę „-ar-”, a wyraz jaster zawierał grupę „-er-”. Jednak taki proces polegający na zmianie „-er-” na „-ar-” nie był wyjątkiem, bo zachodził w wielu wyrazach, co można jeszcze dostrzec, porównując wymowę gwarową z wymową ogólnopolską, np. „poderty” – podarty.

Inne wyjaśnienia nazwy

Nazwa Jastarnia ma wiele ciekawych wersji etymologicznych, jedne są częściowo zrozumiałe, bo mają związek ze słowem jaster, inne językoznawcy nazywają fantastycznymi. Wyraz jaster kojarzony jest także z nazwą święta Wielkanoc, ponieważ to wiosenne święto występuje wtedy, gdy po zimie robi się jasno. Na przykład Wielkanoc po kaszubsku to Jastra. Nazwę Jastarnia wywodzono nawet od imienia bogini wschodzącego słońca – Eostra.^***) Prawda, że to interesujące skojarzenia?

Kuźnica, Bór i Jurata

Jak pisałam, osiedle, a potem miasto – Jastarnia – powstało przez połączenie wsi Jastarnia z Kuźnicą, Borem i Juratą.

Pochodzenie nazwy Kuźnica (od 2017 r. osada nadmorska, kurort) nie budzi wątpliwości, ponieważ wyraz ten znaczy ‘kuźnia’, ale – co ciekawe – i to miejsce doczekało się fantastycznych etymologii. Skąd one się wzięły? Otóż niemieckie nazwy wsi (m.in. Kusfeld) spowodowały, że w pewnym okresie zaczęto kojarzyć nazwę z kaszubskim słowem „kus”, które znaczy ‘pocałunek’ i wtedy tłumaczono, że nazwa „Kuźnica”  znaczy ‘pole całujące się z morzem’.

Nazwa Bór (obecnie część miasta Helu) niewątpliwie oznacza ‘las’; przy czym warto dodać, że na Kaszubach „bór” to przede wszystkim ‘las sosnowy’.

Jurata (od 2017 r. osada nadmorska, kurort) to nazwa budząca nadal wiele wątpliwości. Czy to tylko nazwa ‘części lasu’, czy oznacza ‘falujące morze’, czy łączy ją coś z imieniem litewskiej bogini Bałtyku Juratą? Nie wiem. Nie znalazłam na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi, ale trochę tajemniczości w lecie to tylko okazja do poszukiwań, do poznawania legend związanych z odwiedzanymi miejscami.

Drogim Czytelnikom życzę ciekawych wakacji, urlopów i wycieczek.

Barbara Ellwart

^*) por. Jerzy Treder „Jastarnia”, w: „Nazwy miast Pomorza Gdańskiego” Gdańsk 1999 r.

^**) por. jasny, jaskrawy

^***) por. Małgorzata Abramowicz „Jastarnia z morza i lądu”, Gdańsk 2018 oraz jastarnia.pl