Cha, cha, cha czy ha, ha, ha
Kiedy śmiejemy się, wydajemy dźwięki typu: cha, cha, chi, chi, che, che. Czy te wyrazy dźwiękonaśladowcze znaczą to samo, czy różnią się znaczeniem? Który zapis jest poprawny: cha czy ha?
Słowa naśladujące śmiech
Wyraz cha, najczęściej powtarzany, oznacza odgłos wybuchu śmiechu, np. mówimy: Dzieci wybuchnęły śmiechem: cha, cha, cha!
Słowo che to albo odgłos głośnego, rubasznego, albo złośliwego, ironicznego śmiechu; np.
Che, che, che – zarechotał Jan i wyszedł z sali.
Natomiast powtarzane chi odnosi się do odgłosu cichego, tłumionego śmiechu o wysokim tonie; to wyraz naśladujący śmiech z odcieniem zadowolenia, satysfakcji, a czasami złośliwości i szyderstwa, np.: Chi, chi, chi, jaki on niedomyślny!
Wyraz chi, chi używany jest także w potocznym związku frazeologicznym „To nie chi, chi.” – rozumianym jako: „To nie żarty, to poważna sprawa.”.
Te trzy zdefiniowane powyżej wyrazy dźwiękonaśladowcze*) – naśladujące śmiech – możemy pisać dwojako: albo: cha, che, chi, albo ha, he, hi.
Jeden i drugi sposób jest poprawny, co potwierdzają słowniki, np. „Słownik języka polskiego PWN” z 1999 r. i najnowszy „Wielki słownik ortograficzny PWN” z 2012 r.
Dzwonki
Podobna zasada dotyczy także wyrazów naśladujących dźwięki wydawane przez dzwonki, na przykład można napisać: dryn, dryn albo dryń, dryń, a także: dzyn, dzyn albo dzyń, dzyń (Nagle usłyszałam: dzyń, dzyń, dzyń i zobaczyłam sanie.).
Na temat wyrazów dźwiękonaśladowczych pisał m.in. profesor Mirosław Bańko, zwracając uwagę, że nie ocenia się ich w skali poprawne – niepoprawne, lecz w skali trafne – nietrafne lub sugestywne – niesugestywne i sugestywne – mniej sugestywne, oraz że nie zawsze najlepszy jest ten sposób naśladowania dźwięku, do którego jesteśmy przyzwyczajeni, który jest zgodny z językową konwencją, ale – sposób doraźnie zastosowany, np. drrrrrryń!
Chichot i chichocik
Wyrazy kojarzące się ze śmiechem, nazywające śmiech, typu:
- chichy – ‘ciche, tłumione śmiechy, śmieszki; chichoty’,
- chichot – ‘cichy , tłumiony śmiech, o wysokim tonie’,
- chichotek, chichocik – ‘krótki, cichy, tłumiony śmiech; śmieszek’ (chichotek to także ‘chłopak skłonny do śmiechu, do żartów’),
- chichotka – ‘dziewczyna, kobieta lubiąca się śmiać, skłonna do śmiechu; śmieszka’; a w liczbie mnogiej rzeczownik chichotki to: ‘śmieszki, żarty, figle’,
- chichotać, chichotać się – ‘śmiać się cichym, tłumionym śmiechem’ (np. Chichotał się z byle czego.),
- chichotanie się – rzeczownik od czasownika chichotać się,
- chichotliwie – ‘chichocząc, z chichotem’ (np. Śmiał się i opowiadał to chichotliwie.),
- chichotliwy – ‘głos śmiech podobny do chichotu, pełen chichotu, chichoczący’ (np. Usłyszałem chichotliwe szepty.) oraz ‘ktoś skłonny do chichotania, lubiący chichotać’ (np. Zosia to chichotliwa dziewczynka.)
- chichrać się – to potocznie ‘chichotać’,
zawsze piszemy stosując „ch”.
Z przymrużeniem oka
Wprawdzie temat tego felietonu dotyczy śmiechu, ale nie zapominajmy, że zasady ortograficzne to nie śmichy-chichy.
Barbara Ellwart
*) Wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeiczne) to słowa, które naśladują dźwięki, odgłosy natury, takie, w których zastosowano to naśladowanie, np.: cha, cha, cha; ćwir, ćwir; bzz; chlup; miau; hau,hau; kwa, kwa, kwa; dzyń, dzyń.