Prysznic, rower i saksofon

Pochodzenie wyrazów i sposoby bogacenia słownictwa to temat i interesujący, i obszerny. W tym artykule przyjrzymy się eponimom oraz odpowiemy na pytanie, dlaczego wyrazy typu: prysznic, rower, saksofon, rentgen, Ameryka należą do eponimów.

 

Prysznic

Nazwa urządzenia natryskowego – prysznic wywodzi się od nazwiska wynalazcy tego urządzenia – Priessnitza. Vincent Priessnitz (ur. 1799 r., zm. 1851 r.), pochodzący z ówczesnego Śląska Austriackiego, był kontynuatorem oraz wskrzesicielem metod hydroterapii. Założony przez niego uzdrowiskowy zakład wodoleczniczy istnieje do dnia dzisiejszego w Lázně Jeseník w Czechach.

Rower

Wyraz rower powstał od nazwy brytyjskiej firmy „Rover”, która pod koniec XIX w. rozpoczęła taśmową produkcję rowerów napędzanych łańcuchem, w których koło tylne było takiej samej wielkości jak koło przednie. Później firma ta produkowała także samochody. Angielski wyraz „rover” oznacza ‘wędrowca, włóczęgę’.

Saksofon

Instrument dęty, zwany saksofonem, otrzymał nazwę od nazwiska belgijskiego muzyka i budowniczego instrumentów muzycznych. Antonie Joseph Sax (ur. 1814, zm. 1894 r.), który skonstruował saksofon, był synem właściciela fabryki instrumentów dętych.

Prysznic, rower i inne eponimy

Rzeczowniki: prysznic, rower, saksofon, żyletka, adidas, diesel, rentgen, Ameryka, Augustów, amper, cesarz, herc, colt pochodzą od nazw własnych, np. nazwisk lub imion. Takie wyrazy odimienne nazywamy eponimami. W języku polskim i w innych językach jest bardzo dużo eponimów. Na przykład od imion lub nazwisk powstało wiele nazw geograficznych, m.in.: Augustów – od: Zygmunt August, Ameryka – od: Amerigo Vespucci, Bemowo (dzielnica Warszawy) – od Józef Bem, Bermudy – od: Juan de Bermudez, Boliwia – od: Simon Bolivar, Ursynów – od: Julian Ursyn Niemcewicz, Lwów – od: Lew Halicki, Mrągowo – od: Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Zamość od: Jan Zamoyski.

Eponimy

Zgodnie z definicją słownikową z 1978 r., eponim to:

1. nazwa osoby (także mitycznej), zwierzęcia lub przedmiotu, od których nazwano np. miejscowość, grupę etniczną, okres czasu;

2. w starożytności: urzędnik (np. archont, konsul), którego imieniem oznaczano okres jego kadencji.

Najnowsze definicje rozszerzają zakres znaczeniowy eponimu*) i obecnie eponimy to:

  • wyrazy i zwroty (także frazeologizmy) odimienne, utworzone od nazw własnych, zarówno istniejących w rzeczywistości, jak i fikcyjnych; od imion, nazwisk, nazw miejscowości, regionów, krajów itp.;
  • każda nazwa własna (np. osoba), od której coś nazwano, np. Zamoyski, od którego nazwano Zamość;
  • w starożytności: urzędnik, którego imieniem oznaczano okres jego kadencji.

Uwaga!

Związki frazeologiczne zaliczane do eponimów to frazeologizmy eponimiczne typu: rymy częstochowskie, rubensowskie kształty, wyjść po angielsku.

Etymologia eponimu

Słowo eponim pochodzi z języka greckiego, w którym epônymos//epônumos, złożone z cząstek „epi” oraz „ónoma”, znaczyło ‘dający imię’.

W starożytności eponimami byli urzędnicy, których imionami oznaczano okres ich kadencji (np. archonci w Atenach, konsulowie w Rzymie). Podobnie używano imion królów w okresie ich panowania w średniowiecznej Europie. Ten sposób datacji praw i oficjalnych decyzji w niektórych częściach Wielkiej Brytanii zachował się do dziś. *)

Na przestrzeni wieków coraz częściej stosowano mechanizm przeniesienia imienia na różnego rodzaju obiekty, tworząc wyrazy pospolite, i dlatego mamy tak wiele eponimów.

Barbara Ellwart

*) por. M. Sadowski: „Eponimy jako sposób wzbogacania leksyki”.

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej