Niepodległość

Jedenastego listopada obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości, czyli rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku. Przypomnę, jaka jest etymologia słowa niepodległość oraz na czym polegała modyfikacja znaczenia tego wyrazu.

Narodowe Święto Niepodległości to w Polsce święto państwowe – obchodzone corocznie 11 listopada dla upamiętnienia odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku, po 123 latach zaborów*) (1795–1918).  Święto zostało ustanowione ustawą z dnia 23 kwietnia 1937 r., a zniesione ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945 roku. Narodowe Święto Niepodległości przywrócono ustawą w 1989 r. i obecnie jest dniem wolnym od pracy.

Pochodzenie słowa niepodległość

Rzeczownik niepodległość pochodzi od przymiotnika niepodległy, który używany był w polszczyźnie od drugiej połowy XVI wieku. Z kolei przymiotnik wywodzi się od czasownika podlegać. Niepodległy stanowi zaprzeczenie wyrazu podległy, który, zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego PWN”, ma następujące znaczenia.

Podległy**)to: 1. ‘zależny od kogoś lub od czegoś’, 2. ‘pozbawiony wolności’, 3. daw. ‘podatny na coś’.

Pierwotnie słowo niepodległy było rozumiane szerzej niż współcześnie – jako ‘niezależność w ogóle, jako swoboda działania, rozporządzania sobą’, czyli ‘niezależność osobista, samodzielność’. W tym właśnie znaczeniu znaleźć można to słowo na przykład w osiemnastowiecznych pismach Hugona Kołłątaja, oświeceniowego polityka i publicysty: „Kto pragnął oświecenia powszechnego, ten jest niewątpliwie przyjacielem równości i niepodległości ludzkiej”.

Modyfikacja znaczenia

Później rzeczownik niepodległość stopniowo tracił sens ogólny i zaczął zawężać się jego zakres znaczeniowy. W wyniku tych zmian od drugiej połowy XVIII wieku coraz częściej używano tego słowa w znaczeniu politycznym – w połączeniach: niepodległość kraju, niepodległość ojczyzny. Językoznawcy uzasadniają ten proces semantyczny utratą przez Polskę niepodległości w wyniku zaborów. W rezultacie w XIX wieku słowo niepodległość funkcjonowało w węższym znaczeniu ‘niezależność polityczna’.

Współczesna definicja niepodległości

Obecnie „Słownik języka polskiego PWN” podaje następujące znaczenie rzeczownika: „Niepodległość to niezależność jednego państwa (narodu) od innych państw w sprawach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych; niezawisłość, suwerenność, wolność” i potwierdza to znaczenie przykładami: „Niepodległość ojczyzny. Walka o niepodległość. Odzyskać niepodległość”.

Natomiast znaczenie przymiotnika niepodległy potwierdzają zdania: „Niepodległy kraj, naród. Niepodległe państwo.” oraz związek frazeologiczny: „Niepodległy byt”.

Barbara Ellwart

*) 24 października 1795 r. dokonano III rozbioru Polski, zaś 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Tego samego dnia Niemcy podpisały zawieszenie broni kończące I wojnę światową. 

**) Przy okazji warto przypomnieć, że:

podlec  to ‘człowiek podły’ lub

podlec (od czasownika podlegać) to: 1. ‘być poddanym czyjejś władzy’, 2. ‘zostać poddanym działaniu czegoś’, 3. ‘pozwolić się opanować jakimś uczuciom, doznać jakiegoś stanu fizycznego lub psychicznego’.

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej