War w języku angielskim, guerra we włoskim, guerre w francuskim, вaйна w białoruskim, война w rosyjskim, вiйна w ukraińskim,  válka  w czeskim, război w rumuńskim,  krig w norweskim oraz bellum w łacińskim –  to tylko przykłady słów, które występują we wszystkich językach świata i znaczą – ‘wojna’. Do tych przykładów można by dodać: żołnierz, wojownik, wojsko.

Wszyscy znamy te wyrazy, ale przyjrzyjmy się ich znaczeniu bliżej. Przypomnijmy, skąd się wywodzą i z czym się kojarzą.

Znaczenie słowa wojna

Wojna to: 1. ‘zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami lub grupami społecznymi, religijnymi itp.’ 2. ‘kłótnia, bójka’, 3. ‘gra karciana polegająca na automatycznym zbieraniu lew’.

Grozę pierwszego znaczenia słowa wojna uświadamiają następujące sformułowania: wojna trojańska  – w mitologii greckiej ‘wojna Greków z Trojanami’, wojny napoleońskie, druga wojna światowa, zimna wojna, wojna atomowa – ‘wojna, w której decydujące znaczenie ma użycie broni jądrowej’, wojna biologiczna – ‘wojna, w której jest używana broń masowego rażenia – mikroorganizmy chorobotwórcze oraz substancje chemiczne o działaniu toksycznym’, wojna błyskawiczna – ‘wojna mająca na celu osiągnięcie zwycięstwa w najkrótszym czasie, rozpoczynana niespodziewanym atakiem’, wojna totalna – ‘wojna prowadzona wszelkimi dostępnymi środkami, zmierzająca do zniszczenia nie tylko sił zbrojnych przeciwnika, lecz i całego narodu’.

Etymologia

W przypadku Polski i krajów, w których wyraz „wojna” brzmi podobnie (Słowenii, Słowacji, Ukrainy, Białorusi, Bułgarii, Macedonii i Rosji), korzenie tego słowa możemy znaleźć w prasłowiańskim „vojь”, czyli ‘żołnierz, wojownik’.

Inna wielka rodzina wyrazów: „guerra/guerre/war”, znana z krajów Europy Zachodniej i Południowej, wywodzi się od starofrancuskiego „werra” znaczącego ‘kłótnia, spór’.

Uwaga!

Zgodnie z „Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny” oraz komentarzem Katarzyny Kłosińskiej z Uniwersytetu Warszawskiego, należy mówić i pisać „wojna między Rosją a Ukrainą”, bo sformułowanie „wojna pomiędzy Rosją a Ukrainą” jest niepoprawne (przyimki między i pomiędzy nie zawsze można stosować wymiennie).

Wojownik i wojsko

W języku polskim mamy kilka wyrazów oznaczających ‘osoby odbywające służbę wojskową, członków  sił zbrojnych państwa’, są to między innymi: żołnierz, rycerz, wojownik.

Woj, wój, wojownik, wojak, wojarz to rzeczowniki pochodzące od czasownika wojować, czyli ‘prowadzić wojnę’. Na wielu wojów mówiono najpierw (ta) wojska (w domyśle: siła) – był to rzeczownik w rodzaju żeńskim, później stosowano rzeczownik w liczbie mnogiej – (te) wojska, a w końcu w XVI wieku utrwaliła się forma liczby pojedynczej rodzaju nijakiego (to) wojsko, czyli  ‘zorganizowana, uzbrojona grupa ludzi, którzy są przygotowani do obrony kraju i walki na wojnie’.

Rycerz i żołnierz

W średniowieczu walczyli przede wszystkim rycerze. Słowo to zapożyczone było z języka niemieckiego.

W XVI wieku pojawił się wyraz żołnierz – również zapożyczony z języka niemieckiego, w którym występował rzeczownik  „Söldner” o znaczeniu ‘służący za soldy, czyli za pieniądze’. Początkowo w języku polskim mówiono i pisano żołdnierz i słowo to znaczyło ‘ten, który służy w wojsku i pobiera żołd’, czyli ‘zapłatę za służbę wojskową’. Jak pisze Maciej  Malinowski z PWSZ w Nowym Sączu, w polszczyźnie rywalizowały między sobą aż cztery wyrazy oznaczające to samo, czyli ‘ten, który służy w wojsku i pobiera żołd’:  żołdnierz,  zoldat, żołdat i żołdak. Ostatecznie w polszczyźnie zadomowiła się forma żołnierz.

Przy okazji:

Do niedawna byłam przekonana, że opisywane przeze mnie słowa związane z wyrazem „wojna” nie będą miały odzwierciedlenia w bliskiej nam rzeczywistości. Moi rodzice przeżyli II wojnę światową i nigdy nie byli w stanie o tym tragicznym czasie zapomnieć. Obaj dziadkowie zginęli za to, że byli Polakami. Ojciec mego ojca został rozstrzelany 1 września 1939 roku, a ojciec mojej matki zginął  w obozie koncentracyjnym –  za organizowanie tajnych kompletów. Dlatego nie potrafię obojętnie słuchać o tym, co dzieje się za naszą wschodnią granicą. Oby wojenny koszmar jak najszybciej się skończył…

Barbara Ellwart

Zdjęcie autorstwa Kris Møklebust z Pexels