Jaka jest historia słowa choinka? Od kiedy w Polsce stawia się choinki? W jaki sposób dawniej strojono dom z okazji Bożego Narodzenia?

Pięknie ustrojona świąteczna choinkazdobi nasze domy i zachwyca. Osobiście bardzo lubię zapach świeżo ściętego drzewka, pod którym leżą prezenty i wokół którego zbiera się rodzina śpiewająca kolędy.

Współczesna choinka

Obecnie słowo „choinka” ma kilka znaczeń. Jest to:

1. ‘drzewko iglaste, zwłaszcza jodła, świerk albo sosna, rosnące w terenie naturalnym’;

2. ‘ścięte drzewko iglaste (zwykle jodła i świerk) lub drzewko wykonane z tworzyw sztucznych przystrajane na Boże Narodzenie’;

3. (przenośnie) ‘uroczystość, zabawa urządzana dla dzieci w okresie Bożego Narodzenia i Nowego Roku, połączona z rozdawaniem prezentów’.

Etymologia słowa

Choinka to zdrobnienie wyrazu choina ^*) (z przyrostkiem -ka), który początkowo znaczył ‘młody las sosnowy’ lub ‘gałęzie sosnowe albo świerkowe z igliwiem’, a nawet ‘wierzchołek sosny zwyczajnej’.

W przeszłości równolegle z choiną używano słowa choja, co było uproszczoną wersją ogólnosłowiańskiej formy chwoja.

Gość z Niemiec

Zwyczaj zdobienia bożonarodzeniowych drzewek iglastych pochodzi z Niemiec. Prawdopodobnie u naszych zachodnich sąsiadów zaczęto stroić je już w XIV wieku. W XIX stuleciu choinki zaczęły pojawiać się także w innych krajach Europy.

Nowa tradycja

Do Polski zwyczaj ustawiania w domach i zdobienia choinki przywędrował z Niemiec dopiero w pierwszych latach XIX stulecia, czyli w czasie zaborów. Najpierw przyjął się w niektórych miastach, potem w kolejnych, a w XX wieku stopniowo na wsiach, ale na stałe tradycja strojenia bożonarodzeniowych drzewek rozpowszechniła się w Polsce dopiero po II wojnie światowej.

Podłaźniczka, jutka i diduch

W Polsce w okresie świąt Bożego Narodzenia od dawna zdobiono domy. Na wsiach do dekorowania ścian, drzwi wejściowych i furtek używano powszechnie gałęzi świerku, jodły lub sosny albo samego czubka jodły czy świerku. Takie ozdoby miały nawet swoje nazwy, np. w Rzeszowszczyźnie – jutka, na Warmii  i Mazurach – jeglijka, w Małopolsce – sad rajski, w Lubelskiem i Sandomierskiem – wiecha. Najbardziej znaną nazwą była podłaźniczka. Słowo towywodziło się od wyrazu podłazy, który znaczył  ‘zwyczaj chodzenia po domach w Boże Narodzenie i Nowy Rok z powinszowaniem świąt’. Przystrajane gałęzie wieszano pod sufitem, zwykle nad stołem wigilijnym. Często była to ozdobiona górna część choinki – wisząca czubkiem w dół albo tarcza upleciona ze słomy, na której wieszano jabłka, orzechy, upieczone ciasteczka, łańcuchy i inne papierowe ozdoby oraz dużą, barwną kulę sklejoną z opłatków, tzw. świat. Nazwa ta wskazywała na to, że oczekiwano życzliwości ludzi, a więc świata, przez cały następny rok. Inną bożonarodzeniową ozdobą był ustawiony kłosem do góry snop zboża, zwany diduchem (czyli dziadem), który stanowił zasłonę dla nowo narodzonego Dzieciątka, ukrytego za snopkiem i sprawdzającego, czy w rodzinie panuje zgoda. Na Kaszubach, zanim upowszechnił się zwyczaj strojenia zielonego drzewka, w pomieszczeniach, w których przygotowywano wieczerzę wigilijną, stawiano słomiany snop z czterech zbóż: żyta, pszenicy, owsa i jęczmienia.

Stare i nowe tradycje wigilijne

Wprawdzie choinka wyparła w polskich domach wcześniejsze wigilijne przybrania, ale – niezależnie od tego, czy spotykamy się przy choince, czy pod podłaźniczką lub zielonymi, pachnącymi gałązkami – dbanie o świąteczny nastrój trwa od wielu, wielu lat i to jest najważniejsze.

Drodzy Czytelnicy,

obyśmy zbliżające się Święta Bożego Narodzenia spędzili w zdrowiu i szczęściu wśród najbliższych

Barbara Ellwart

^*) Choina (‘młody las sosnowy’) – jak nazwy: brzezina (‘młody  brzozowy las’)lub olszyna (‘młody olchowy las’).