Szlachcic
Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Czytamy wtedy różne książki i oglądamy filmy, również historyczne. Przyzwyczailiśmy się do tego, że występuje w nich szlachta. A skąd wywodzą się słowa szlachcic, arystokrata, magnat i co one znaczą?
Etymologia słowa
Szlachta to stare i od najdawniejszych czasów notowane słowo (ślachta, ślechta), ale nie rodzime. Prawdopodobnie jest to XIV-wieczne zapożyczenie i pochodzi z niemieckiego, slahte – znaczącego ‘ród, szczep, plemię’. Na ziemie polskie wyraz przywędrował za pośrednictwem języka czeskiego (šlechtic, šlechetny).
Dawniej i dziś
W Polsce i Europie określenie szlachta (w liczbie pojedynczej – szlachcic) stosowane bywało już w okresie średniowiecza, jednak transformacja stanu rycerskiego w szlachecki miała miejsce u schyłku tej epoki (XIV/XV w.). Pierwszymi szlachcicami byli rycerze, czyli grupa obdarzana przywilejami przez władców, którzy – dążąc do władzy i starając się ją utrzymać – szukali oparcia w rycerstwie. Później godność szlachecką można było uzyskać poprzez uszlachcenie (w nagrodę za zasługi dla władcy) lub zwykłą drogą kupna tytułu. Szlachta posiadała wiele przywilejów oraz obowiązków.
Dzisiejsza definicja szlachty brzmi: „Szlachta to wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których podstawowym było dziedziczne prawo posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej”.
W niektórych krajach zniesiono tytuły szlacheckie, na przykład we Francji w 1790 r. zniesiono tytuły oraz szlachectwo dziedziczne. W Polsce szlachta jako stan społeczny zniesiona została na mocy Konstytucji w 1921 roku. Obecnie Konstytucja RP (1997) głosi w art. 32, ust. 1: Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Pochodzenie słowa rycerz
Wyraz rycerz wywodzi się z języka niemieckiego, od wyrazu Ritter – ‘jeździec’, a ten od reiten – ‘jeździć’.
Magnat i arystokrata
Od samego początku szlachta była stanem rozwarstwionym, na szlachtę wyższą, magnaterię lub arystokrację, wyrosłą z wielkich panów feudalnych, i szlachtę niższą wywodzącą się z szeregowego rycerstwa. Bywały liczne przypadki migracji między tymi warstwami, np. przez zubożenie, wzbogacenie, nadania dóbr i tytułów przez monarchę.
Magnat to członek najbogatszej grupy szlachty, wywodzącej się ze średniowiecznego możnowładztwa, zajmujący najwyższe urzędy państwowe i posiadający wielkie majątki ziemskie. Wyraz magnat pochodzi od łacińskiego magnatus – znaczącego ‘możnowładca, wielki’.
W XIX wieku magnaterię zaczęto nazywać arystokracją. Arystokracja to termin wywodzący się od greckiego słowa aristos – znaczącego ‘najlepszy, wybrany’, a arystokratia – ‘rządy najlepszych’. W starożytnej Grecji (od ok. 1200 r. p.n.e.) mianem arystokracji określało się elitarną warstwę społeczną, zajmującą najwyższą pozycję w społeczeństwie, uprzywilejowaną dzięki urodzeniu i bogactwu.
Hrabia
Hrabia to tytuł arystokratyczny, który przybył do Polski z zachodniej Europy, gdzie już w średniowieczu oznaczał wyższego urzędnika ziemskiego, zarządzającego w zastępstwie króla majątkami ziemskimi. Potem stawał się on dziedzicznym panem okręgu – hrabstwa.
Uwaga!
Odmiana rzeczownika hrabia jest następująca: hrabiego (albo hrabi), hrabiemu (a. hrabi), hrabiego (a. hrabię), hrabią (a. hrabim), hrabiowie, hrabiów. Skrót to: hr.
Przy okazji
Przypominam, że nazwy godności, typu: hrabia, król, książę, prezydent, rektor, dyrektor piszemy małą literą.
Barbara Ellwart
Zdjęcie: pexels / Maria Pop