Tuja. Wieś na trasie pomorskiego szlaku św. Jakuba

Żuławy, pomimo swojego „płaskiego” krajobrazu oraz rolniczego charakteru, kryją wiele tajemnic. Można o tej krainie powiedzieć, że nie została jeszcze w całości odkryta, ponieważ właśnie tam znajdują się perełki pomorskiej architektury. Przykładowo gotycki kościół z pięknym barokowym wyposażeniem stojący w niedużej wsi Tuja. Leży ona pomiędzy Nowym Dworem Gdańskim a Lubieszewem, przy niedawno powstałej ścieżce rowerowej wiodącej z Nowego Dworu do Niedźwiedzicy, a także na trasie szlaku św. Jakuba. Warto się tam zatrzymać.

Majestatyczna bryła gotyckiego kościoła z czerwonej cegły sprawia wrażenie jakby wyrastała z zielonej łąki. Jej widok szokuje, gdyż stoi pomiędzy rozrzuconymi po okolicy niedużymi domami, jeszcze do niedawna drewnianymi. Ciężka bryła, z wielkimi przyporami zwieńczonymi ciężkimi sterczynami i wieżą, nawiązującą do wczesnośredniowiecznej architektury obronnej, jest tak tajemnicza, że fascynuje. Nasuwa się pytanie: kto i dlaczego w takim miejscu wzniósł tę świątynię? Niestety, z dokumentów parafii niewiele można się dowiedzieć.
Wszystko wskazuje na to, że jej budowniczymi byli Krzyżacy, którzy na tych terenach panowali w latach 1282–1446, chociaż w opracowaniach występują różne datowania tego kościoła. Jedne wspominają, że powstał w XIII wieku, a więc w czasach, kiedy Żuławy wchodziły w skład państwa polskiego i na tych terenach rządził książę Świętopełk, inne podają, że w wieku XIV, i to datowanie jest bardziej wiarygodne. Jeśli chodzi o wzmianki w dokumentach dotyczące istnienia samej wsi, to pojawiają się dopiero w wieku XIV. Z tego wynika, że kościół, zwłaszcza murowany, nie powinien być wcześniejszy. Pierwsza wzmianka, wymieniająca miejscowość Thuya, występuje w 1318 r., już za czasów panowania Krzyżaków. Druga, mówiąca o lokacji wsi, pochodzi z roku 1345, kiedy to wielkim mistrzem był Ludolf König. Od 1446 r. Tuja znalazła się w granicach Rzeczpospolitej, a w 1552 r., dekretem polskiego króla Zygmunta II Augusta doszło do odnowienia lokacji wsi.

Kościół został wzniesiony na planie prostokąta. Jest budowlą orientowaną, z wydzielonym, wielobocznym prezbiterium i wieżą od zachodu zbudowaną na planie ośmiokąta, ściętą na wysokości połowy dachu, na której umieszczono niewysoką drewnianą wieżę, z ośmiobocznym hełmem wystającym ponad kalenicę dachu przykrywającego nawy. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia. Do nawy południowej dobudowano kruchtę.

Wnętrze świątyni jest trójnawowe. Nawy boczne i prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a w nawie głównej zastosowano sklepienie gwiaździste. Wyposażenie jest jednorodne, barokowe. Ołtarz główny, wykonany w latach 1735–1739, został ufundowany z inicjatywy proboszcza Władysława Stokowskiego. Jest jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. W partii centralnej znajduje się obraz przedstawiający św. Jakuba, patrona kościoła. Część centralna flankowana jest złoconymi kolumnami o kompozytowych kapitelach. Boczne partie ołtarza z rzeźbionymi postaciami świętych, m.in. św. Stefana, św. Pawła, św. Wawrzyńca, św. Franciszka Ksawerego i aniołów zostały cofnięte, a ich boki są ujęte półkolumienkami oraz ażurowymi, złoconymi uszakami z wici roślinnej i rocailli. W zwieńczeniu umieszczono medalion z wyobrażeniem Koronacji Matki Boskiej.

Z tego samego okresu pochodzi prospekt organowy (lata 1744–1747) połączony z instrumentem wykonanym przez wybitnego gdańskiego organomistrza Andreasa Hildebrandta. Organy te zachowały się do naszych czasów w oryginalnym stanie i są jedynym istniejącym przykładem późnej twórczości tego znakomitego artysty. Nieco późniejsza, bo z lat 1750–1751, jest ambona, a także dwa boczne ołtarze. Interesujący jest również barokowy feretron Maryjny, a także chorągiew z malarskim przedstawieniem Sądu Ostatecznego, gotycka granitowa kropielnica oraz XVII-wieczne płyty nagrobne.

W Tui warto też zwrócić uwagę na stojący jakieś 200 metrów od kościoła drewniany dom z pierwszej połowy XIX wieku ze ścianką kolankową i gankiem zdobionym laubzekinem.

Tekst i zdjęcia Maria Giedz

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej