Około 10 kilometrów na południowy zachód od Kartuz, przy znanej kajakarzom trasie „Kółka Raduńskiego”, leży Chmielno, jedna z najstarszych kaszubskich miejscowości, której nazwa wywodzi się – jak podaje legenda – od chmielu rosnącego na grobach nieszczęśliwych kochanków. Roślina oplotła oba groby, tworząc wspólną mogiłę, i mimo że nie pozwolono kochankom złączyć się za życia, to stało się to po ich śmierci. Z Chmielnem łączy się więcej legend. Jednak turystów przyciąga jego położenie. Wielu z nich uważa, że jest to najpiękniejsza miejscowość na Kaszubach, gdyż rozlokowała się zarówno na wzgórzu, jak i u jego podnóża, w wyjątkowo malowniczym rejonie, na obszarze Szwajcarii Kaszubskiej, a dokładnie nad jeziorami Białym i Kłodno, w pobliżu północnej części Jeziora Raduńskiego Dolnego.

Na terenach dzisiejszego Chmielna oraz jego okolic (w Chmielonku, na Lampie i w Zaworach) ludzie żyli już w II wieku p.n.e., czego dowodem są odkrywane nadal przez rolników groby skrzynkowe. Jednak sama wieś powstała znacznie później. Na przesmyku pomiędzy jeziorami Białym i Kłodno w IX–XIII wiekach istniał gród książąt pomorskich oraz siedziba kasztelana, całość otoczona wałem obronnym i szeroką fosą. Stały tam drewniane chaty, a w XIII w. wybudowano wieżę obronno-mieszkalną. Gród miał też swoje podgrodzie. Niestety, na początku XIV w. tereny te najechali Brandenburczycy, a także wojska Piotra z Nowego (pomorski możnowładca) i gród spalili. Nie odbudowano go już w tym miejscu.

Zanim jednak doszło do spalenia grodu, księżniczka Damroka (Dobrawa), córka Świętopełka II Wielkiego, która otrzymała Chmielno prawdopodobnie jako wiano, ufundowała tam kościół pw. św. Piotra. Świątynię usytuowano na wzgórzu, jakieś 500 metrów od grodu. Miało to miejsce zapewne około połowy XIII w., chociaż o samej miejscowości w dokumentach wspomniano już w 1220 r. Pierwotny kościół był drewniany – z modrzewiowego drewna w kształcie ośmiokątnej kaplicy, kryty gontem, z drewnianą wieżą. Nie wiadomo, kiedy do patrona kościoła dołączono drugiego apostoła – św. Pawła. Świątynia ta stała do 1845 r. Wówczas ją rozebrano, a na jej miejscu wzniesiono istniejący do dzisiaj kościół ceglany, zachowując tych samych patronów. W 1863 r. papież Pius IX ustanowił kolejnego, trzeciego patrona – św. Mikołaja.

Obecny kościół jest zdecydowanie dłuższy i szerszy od tego drewnianego. Nie jest to ciekawa bryła. Jednak warto wejść do jego wnętrza, gdyż znajdujące się tam wyposażenie zostało przeniesione z różnych kościołów, także ze starej świątyni. Są to ołtarze: główny, barokowy z grupą rzeźb „Ukrzyżowania” przeniesioną z rozebranego kościoła św. Katarzyny w Kartuzach. Ołtarz boczny, północny, pochodzi z Pelplina, został wykonany w 1677 r. w Gdańsku (pierwotnie Ołtarz Anioła), obecnie z XVII-wiecznym obrazem Matki Bożej Śnieżnej, zwanej Panią Chmieleńską, ubranej w srebrną sukienkę. Południowy ołtarz boczny wykonany z czarnego marmuru pochodzi z XVII i XVIII wieków. Do Chmielna trafił z kartuskiego kościoła klasztornego. W kościele znajdują się też dwa barokowe feretrony. Jeden z przedstawieniem Najświętszej Marii Panny Dobrej Rady i Ofiarowaniem Chrystusa w Świątyni, drugi poświęcony św. Józefowi i śś. Piotrowi i Pawłowi. Jest też drewniana, barokowa chrzcielnica z klęczącym aniołem podtrzymującym ośmioboczną czarę. Pochodzi ze starego kościoła. Podobnie jest z późnobarokową wieczną lampką wykonaną ze srebra w gdańskim warsztacie Zygfryda Örnstera. Z księgi wizytacji z 1702 r. wiadomo, że lampkę tę ufundowało dwóch szlachciców: Andrzej Kręcki i Jerzy Kożyczkowski oraz gbur (gospodarz) Albert Lelek. Dopełnieniem wyposażenia są stacje drogi krzyżowej wykonane w Poznaniu w 1896 r.

Bardziej współczesny, aczkolwiek niezwykły, jest wystrój kościoła – zdobienia kaszubskimi wzorami drewnianego, kasetonowego stropu oraz ścian z lat 1954–55 autorstwa Wacława Szczeblewskiego, a także ceramiczne kinkiety na ścianach wykonane przez chmieleńskiego garncarza Necla. Kościół ma też XIX-wieczne (z 1887 r.) dwumanułowe, mechaniczne organy zakupione w gdańskiej pracowni Juliusa Witta. Spośród trzech dzwonów umieszczonych na wieży jeden pochodzi z XVI w. Na terenie przykościelnego cmentarza znajduje się kilka żeliwnych XIX-wiecznych i z początku XX w. krzyży, a także fragmenty starych grobów.

O Chmielnie można długo opowiadać. We wsi zachowało się kilka starych domów. Przez miejscowość przechodzą szlaki turystyczne. Jednak tym, co najbardziej przyciąga turystów, jest wspaniała, z unikatową ornamentyką ceramika kaszubska wykonywana od kilku pokoleń przez rodzinę Neclów. Obok warsztatu garncarskiego znajduje się muzeum, które należy odwiedzić, aby lepiej poznać kaszubską kulturę.

Tekst i zdjęcia Maria Giedz