Przymuszewo. Wieś na zaborach
Na obrzeżu Zaborskiego Parku Krajobrazowego, w gminie Brusy, miejscowości, która jest stolicą Zaborów, leży nieduża wieś Przymuszewo, zamieszkana zaledwie przez około 150 osób. Turyści rzadko tam docierają, bo poza szkołą i nadleśnictwem teoretycznie niczego interesującego w tej wiosce nie ma. Dotarcie do niej też nie jest najprostsze, gdyż droga wiedzie albo z Leśna (6,5 km), albo bardziej skomplikowanie z Dziemian, jadąc trasą na Bytów. Jeśli wybierze się tę z Leśna, to po drodze spotka się dwie ceglane kapliczki z końca XIX i początku XX wieku. Ta pierwsza z neogotyckimi blendami jest zwieńczona krzyżem z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego.
Po kaszubsku wieś nazywa się Przëmùszewò. Mówi się o niej, że to wieś na Zaborach (historyczna nazwa południowej części Kaszub funkcjonująca od 1299 r.). Niestety, nie wiadomo, kiedy wieś ta powstała, zapewne dobrych kilka wieków temu. W 1908 roku wybudowano w niej szkołę funkcjonującą do dzisiaj jako filia Szkoły Podstawowej im. bł. Kard. Stefana Wyszyńskiego w Leśnie. Budynek owej szkoły wzniesiono za pieniądze francuskie, gdyż Francja po przegranej wojnie z Prusami (1870–71) została zmuszona do wypłacenia nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu 5 miliardów franków w złocie. Część tych pieniędzy, w ramach germanizacji narodu polskiego, została przeznaczona na budowę szkół w zaborze pruskim. Na terenie dzisiejszej gminy Brusy powstało 18 takich budynków. Jednym z nich jest szkoła w Przymuszewie nadal funkcjonująca jako placówka oświatowa, ale od 1920 roku jako szkoła polska.
Jest to murowany, parterowy budynek z centralnym wejściem dla uczniów i bocznym do mieszkania nauczyciela. Ma naczółkowy dach kryty dachówką ceramiczną. W szkole uczy się kilkanaścioro dzieci. Wewnątrz budynku, obok pomieszczeń lekcyjnych, znajduje się Izba Pamięci poświęcona Annie Łajming, polskiej i pierwszej kaszubskiej pisarce urodzonej właśnie w Przymuszewie w 1904 roku, a zmarłej w 2003 roku w Słupsku. Utwory Anny Łajming są poświęcone jej małej ojczyźnie – Kaszubom, z których się wywodzi. Są to głównie bajki i opowiadania dla dzieci, chociaż autorka nie zapomniała i o dorosłych.
Ekspozycja owej Izby Pamięci składa się z fotografii z czasów dzieciństwa i młodości pisarki. Są też zdjęcia jej rodziny – rodziców, rodzeństwa, dzieci i wnuków. Niezwykle interesujące są już unikatowe zdjęcia ukazujące miejsca i przysiółki wprowadzone przez pisarkę do literatury, a wykonane w latach 70. ubiegłego stulecia. Większość tych miejsc dzisiaj wygląda inaczej. Wśród pamiątek znajdują się też wycinki z gazet poświęcone pisarce, a także listy dzieci skierowane do niej jako autorki książek. W jednej z gablot zgromadzono książki pisarki wydane nawet kilkadziesiąt lat temu.
Stosunkowo niedaleko szkoły, idąc w stronę Leśna, po prawej stronie stoi, znacznie przebudowany, rodzinny dom Żmuda-Trzebiatowskich (jedno z nazwisk szlachty kaszubskiej), w którym urodziła się i spędziła pierwsze 16 lat swojego życia Anna Łajming. Na jego ścianie frontowej umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą pisarce. Po przeciwnej stronie drogi rośnie stary buk uznany za pomnik przyrody, którego obwód pnia wynosi 3,60 metra. Ponadstuletnich drzew w okolicy jest więcej, a raczej było, gdyż podczas nawałnicy w sierpniu 2017 roku doszło do znacznych strat drzewostanu w tym rejonie. Nieco wcześniej, również po tej samej stronie drogi, wzniesiono drewnianą, krytą gontem kapliczkę z rzeźbą Matki Boskiej Fatimskiej.
Wracając do szkoły – po prawej stronie drogi, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się siedziba Nadleśnictwa Przymuszewo w budynku wzniesionym w 1930 roku. Dawniej mówiło się, że był to pałac nadleśniczego, barona von der Recke.
Teoretycznie na tym należałoby zakończyć opisywanie atrakcji Przymuszewa. Jednak warto wspomnieć, że przez tę miejscowość poprowadzono bardzo interesujący rowerowy szlak turystyczny im. Anny Łajming, który zaczyna się w Brusach, a kończy w miejscowości Wielkie Chełmy – razem 52 kilometry. Zaborskie Towarzystwo Naukowe wydało bardzo przydatny, pełen ciekawostek i informacji historycznych opis tego szlaku (Literacki Szlak Turystyczny im. Anny Łajming). Można go pobrać z Internetu. To właśnie z niego dowiadujemy się, że dawniej w Przymuszewie obok Kaszubów mieszkali też Niemcy i to po sąsiedzku, w zgodzie. Jedni jechali w niedzielę do kościoła w Leśnie, drudzy do luterańskiego zboru w Sominie. Trasa szlaku rowerowego wiedzie wokół dwóch wytopiskowych jezior: Somińskiego i Kruszyńskiego, przez które przepływa rzeka Zbrzyca. To po tej rzece chętnie pływają kajakarze.
Tekst i zdjęcia Maria Giedz