W 1980-81, polscy chłopi, którzy „żywią i bronią”, rolnicy indywidualni zawalczyli o swe niezbywalne prawa. 19 lutego 1981 r. w Rzeszowie podpisane zostało porozumienie między strajkującymi rolnikami a władzami PRL, a dzień później podobne – w Ustrzykach Dolnych. Dziś historia zatacza koło i o nasze racje znów muszą upominać się polscy chłopi.

29 grudnia 1980 r. kilku rolników z Federacji Robotników, Rolników i Innych Grup Zawodowych Bieszczadów weszło do Urzędu Miasta i Gminy w Ustrzykach Dolnych. Rozpoczęli strajk okupacyjny. Kilka dni później dołączyli rolnicy z Mazowsza i Podlasia. 2 stycznia 1981 r. w Rzeszowie, rozpoczął się protest NSZZ “Solidarność Wiejska”.

Kościół katolicki za sprawą posługi kapłańskiej udzielił im duchowego wsparcia. Korzenie protestu chłopskiego z 198 1 r. sięgają kwietnia 1978 r.: dwustu mieszkańców wsi Chwaniów, Nowosielce, Jureczkowa i Wojtkowa skierowała petycję do Edwarda Gierka na temat godziwych warunków wywłaszczenia i możliwości prowadzenia gospodarki na innych, oddanych w zamian terenach oraz w kwestii emerytur rolniczych, wprowadzonych w latach 70. Jeden z protestów trafił do Radia Wolna Europa. Chodziło o rozbudowę na terenie Bieszczadów Ośrodka Wypoczynkowego Urzędu Rady Ministrów w Arłamowie i wysiedlenie ludności z Grąziowej, Łomnej i Kwaszeniny.

Przez 50 dni strajkujący w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie jednoczyli rolniczą Polskę. W ustrzyckim urzędzie protestujący wytrwali do 12 stycznia 1981 r. Po interwencji MO (plan przewidywał użycie plutonu specjalnego MO, uczestnicy strajku mieli zostać przewiezieni do więzienia w Załężu, zakładano, że do opanowania budynku potrzeba 420 milicjantów. Operacja nie została wykonana) i po nakazie opuszczenia budynku od 13 stycznia 1981 r. do 20 lutego 1981 r. kontynuowano protest w siedzibie MKZ “Solidarności” w Ustrzykach Dolnych oraz w Domu Kolejarza w Rzeszowie, walcząc o rejestrację niezależnego samorządnego związku zawodowego rolników oraz o reformę polityki rolnej. Rolnicy przygotowali listę 23 postulatów.

Wspólny zjazd chłopski 8 i 9 marca 1981 r. w Poznaniu (zbiory AIPN)

Efektem strajku chłopskiego w Ustrzykach Dolnych i w Rzeszowie było zawarte tzw. porozumienie rzeszowsko-ustrzyckie, które przyczyniło się do zarejestrowania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego “Solidarność” Rolników Indywidualnych. Porozumienia rzeszowsko-ustrzyckie nie dawały rolnikom indywidualnym wprost prawa do tworzenia związku zawodowego. Formuła porozumienia, gdzie komitet strajkowy, działający w imieniu Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych, był stroną dla komisji rządowej, oznaczała jednak zapowiedź uznania związku zawodowego rolników.

Wśród doradców strajkujących znaleźli się prof. Andrzej Stelmachowski i prof. Walerian Pańko.  

Rolnicy wywalczyli m.in. gwarancje nienaruszalności chłopskiej własności wraz z prawem do dziedziczenia, zrównanie w prawach rolników indywidualnych z rolnictwem państwowym i spółdzielczym, zniesienie ograniczeń w obrocie gruntami rolnymi dla rolników oraz odstąpienie od form przymuszania do zdawania ziemi pod pozorem zagospodarowania ugorów.

Władze PRL zgodziły się również na postulaty światopoglądowe, które dotyczyły swobody w budownictwie sakralnym oraz dostępu do praktyk religijnych na koloniach dla dzieci, w więzieniach i wojsku dla dzieci chłopskich. Strajkujący uzyskali zapewnienie zwiększania nakładu (przydziału papieru) prasy katolickiej. W porozumieniach zapisano nawet rozbudowę sieci wiejskich szkół oraz zmniejszenie punktów sprzedaży alkoholu na wsi.  

Sygnatariuszami porozumienia byli liderzy strajku Jan Kułaj i Józef Ślisz, a stronie rządowej przewodniczył wiceminister rolnictwa Andrzej Kacała. Dokument podpisali też reprezentanci NSZZ „S” – Lech Wałęsa, Bogdan Lis i przewodniczący regionu rzeszowskiego „S” Antoni Kopaczewski.

NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych zarejestrowano 12 maja 1981 r., po proteście w Bydgoszczy i tzw. prowokacji bydgoskiej z marca 1981 r., dzięki zabiegom prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego, wielkiego orędownika rolniczej „Solidarności”.