Prof. Jadwiga Staniszkis zmarła tuż przed swoimi 82 urodzinami. Była naukowcem niezależnym, wybitnym socjologiem i analitykiem procesów społecznych i politycznych.

Gdy przy MKS w Stoczni Gdańskiej im. Lenina powstała komisja ekspertów m.in. Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Waldemar Kuczyński i Bohdan Cywiński, Andrzej Wielowieyski i Jadwiga Staniszkis – ta opuściła gremium (komisji) doradców, gdy zorientowała się, że doradcy zmierzają do daleko idących ustępstw, m.in. respektowania kierowniczej roli PZPR w państwie.

Zwracała uwagę nie tylko jako atrakcyjna kobieta, blondynka, ale jako osoba obdarzona wyjątkowym intelektem (fot. Archiwum IPN, Wikipedia)

– Następnego dnia po przybyciu na strajk doradców warszawskich Jadwiga Staniszkis na niejawnym spotkaniu /w hali wydz. W-3 Stoczni Gdańskiej/ wyjaśniła nam rolę jaką mają do spełnienia owi doradcy. Zrozumieliśmy, że w zasadzie są oni emisariuszami komunistycznej władzy. Ich podstawowym zadaniem miało być przekonanie nas do rezygnacji z postulatu Wolnych Związków Zawodowych. W gronie członków prezydium MKS związanych z WZZ Wybrzeża zdecydowaliśmy, że naszymi doradcami do których mamy zaufanie pozostanie Jadwiga Staniszkis, Lech Kaczyński i Jan Olszewski – wspominał Andrzej Kołodziej, sygnatariusz Porozumień Sierpniowych w rozmowie z nami w sierpniu 2010 r.

Jadwiga Staniszkis urodziła się 26 kwietnia 1942 w Warszawie, córka mec. Marii Staniszkis, w latach 30 członkini ONR i RNR „Falanga” i Witolda Kazimierza Staniszkisa, działacza Obozu Wielkiej Polski i RNR „Falanga”, a wnuczka Witolda Teofila Staniszkisa, zamordowanego w 1941 r. w KL Auschwitz profesora rolnictwa, polityka endecji, trzykrotnego posła na Sejm z ramienia Związku Ludowo-Narodowego oraz Stronnictwa Narodowego.  

W 1965 r. ukończyła studia w Sekcji Socjologicznej Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Pracowała w Instytucie Socjologii UW. Nie uległa politycznym i intelektualnym „urokom” tzw. komandosów, mimo to współtworzyła wraz z Sewerynem Blumsztajnem, Teresą Bogucką, Janem Lityńskim, Adamem Michnikiem i Henrykiem Szlajferem, intelektualne życie na Uniwersytecie Warszawskim. Uczestniczyła w fermencie ideowym na uczelni, który w efekcie zaowocował Marcem ’68. Była wśród ówczesnych młodych asystentów obok Waldemara Kuczyńskiego, Marcina Króla, Andrzeja Mencwela i Aleksandra Smolara. Na UW w naukach społecznych prym wówczas wiedli kontestujący realny socjalizm i rządy Władysława Gomułki jedni z pozycji trockistowskich, inni logicznych profesorzy m.in. Zygmunt Bauman, Włodzimierz Brus, Leszek Kołakowski, Tadeusz Kotarbiński i Maria Ossowską.

Za udział w protestach studenckich w 1968 r. spotkały ją represje w postaci zwolnienia z pracy na UW i dziewięciomiesięcznego aresztu. Pracę doktorską zaczęła pisać w czasie aresztowania, a obroniła ją jako nauczycielka w szkole pielęgniarskiej. W 1971 obroniła doktorat, zaś w 1978 uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w dziedzinie socjologii. Do pracy w Instytucie Socjologii UW przywrócono ją  w 1981.

Podczas wykładu w IPN O. Rzeszów

W sierpniu 1980 r., jak wspomnieliśmy, została zaproszona przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy do udziału w negocjacjach ze stroną rządową. W kwietniu 1981 r. Krajowa Komisja Porozumiewawcza powierzyła jej utworzenie drugiej (obok Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych) grupy ekspertów doradzających związkowi.

 Pełniła rolę wykładowcy Wszechnicy Górnośląskiej w Katowicach i Wszechnicy Związkowej Regionu Mazowsze. W czasie I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” brała udział w pracach nad przygotowaniem programu związku w części dotyczącej stosunku związku do władz PRL i PZPR (jako „fundamentalistka”).  

Po wprowadzeniu stanu wojennego publikowała w pismach podziemnych. To Jadwiga Staniszkis jest autorką określenia „samoograniczająca się rewolucja” w odniesieniu do NSZZ „Solidarność”.

20 października 1992 otrzymała tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Jadwiga Staniszkis była bohaterką naszych wywiadów – także dla „Magazynu Solidarność” (w grudniu 2013 r.). 29 czerwca 2015 r. była gościem spotkania przedstawicieli organizacji związkowych Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”.

– Nie do przyjęcia są stawki godzinowe poniżej płacy minimalnej. Jedna trzecia umów to samozatrudnienie, gdzie jest ryczałtowe, nie odpowiadające rzeczywistym dochodom odprowadzanie danin, co jest jedna z przyczyną kryzysu finansowego państwa, przerzucanego na najbiedniejszych i pracujących. Zamraża się progi do pomocy społecznej, ale nie sięga się tam, gdzie są o wiele znaczniejsze czynniki teraz obniżające dochody państwa (…). Potrzebny jest konstruktywny radykalizm, bo sytuacja jest poważna – mówiła prof. Jadwigą Staniszkis w „Magazynie Solidarność” w 2013 r.

Jadwiga Staniszkis zajmowała się problemami transformacji politycznej, gospodarczej i społecznej w Polsce oraz Europie Środkowej i Wschodniej oraz w ChRL, teorii realnego socjalizmu i postkomunizmu, a także globalizacji. Wykładała na Wydziale Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Wyższej Szkole Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu. Pracowała w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, zasiadała w Komitecie Socjologii PAN. Wykładała też na wielu uczelniach zagranicznych. Była pilną badaczką i wnikliwą obserwatorką życia politycznego, autorką wielu książek i publikacji prasowych. Jej pierwsza książka nt. dialektyki została skonfiskowana przez SB. Kilka ukazało się za granicą. Krytyczna wobec każdej władzy, piętnowała poczynania PO i jej lidera Donalda Tuska, kontestowała i krytykowała rządy PiS po 2015 r. Od kilku lat nie udzielała się publicznie.

Pogrzeb Jadwigi Staniszkis odbędzie się w czwartek, 25 kwietnia br. w kościele w Podkowie Leśnej, w której od lat mieszkała.