W 1970 roku przez robotników przemówiła gorycz i rozpacz. W PRL od dwóch dekad nie było żadnej opozycji. Niszę wolności wytworzono pod skrzydłami Kościoła katolickiego, pod rozumnym przewodem prymasa Wyszyńskiego. Próby buntu i kontestowania reżimu w 1956 i 1968 roku władza spacyfikowała. Dawno wygasły partyzanckie ogniska i nadzieja na zmiany.

Wydawało się, że i Grudzień nie przyniesie przełomu, oprócz przetasowania w łonie władzy, ale „nie płaczcie matki, to nie na darmo nad stocznią sztandar z czarną kokardą”.  

Wiele podejmowanych w grudniu 1970 r. decyzji nosiło znamiona prowokacji, która doprowadziła do śmierci 44 niewinnych ludzi. Śmierć poniosło też dwóch milicjantów (w Gdańsku i w Szczecinie oraz żołnierz, który – jak wiele wskazuje, popełnił samobójstwo w obliczu dramatu).

W Gdyni miała miejsce kumulacja terroru, w mieście, w którym nie zostatała wybita ani jedna szyba. Masakra była najwyraźniej potrzebna do finału rozrywki w łonie władzy.

Gdy 17 grudnia 1970 roku wstawał świt nad Gdynią sytuacja była napięta. W Gdańsku spłonął budynek KW PZPR. Gdynia też strajkowała, ale w tym mieście nie wybito ani jednej szyby. Robotnicy 16 grudnia wieczorem zostali wezwani do powrotu do miejsc pracy przez Stanisława Kociołka, wicepremiera. Nocą wojsko otoczyło jednak stocznię i zablokowało przystanek SKM. Padły strzały… do uczniów, stoczniowców, portowców, rybaków, kierowców – do pracowników gdyńskich zakładów pracy.  Osiemnastu padło w Gdyni od kul. Najstarszy miał lat 35 lat. Najmłodsi lat 15 – Zbyszek Gliniecki, uczeń, postrzał klatki piersiowej i Jurek Skonieczka, uczeń, strzał w głowę.

ASG

Kalendarium dramatu Gdynia 17 grudnia 1970 roku 

O północy z 16 na 17 grudnia do Stoczni im. Komuny Paryskiej oraz wokół tego gigantycznego wtedy zakładu wkracza wojsko. Obsadza bramy, stoczniowe nabrzeża i wejścia do hal produkcyjnych. Milicja zabezpiecza tyły i patroluje ulice.

• godz. 2:30 – Gdańsk: Rada Delegatów Stoczni Gdańskiej im. Lenina ogłasza zakończenie strajku okupacyjnego.
• 4:30 – Gdynia: na stację SKM Gdynia Stocznia wjeżdżają pierwsze pociągi SKM, wioząc robotników do pracy.
• 5:00 – Gdańsk: ostatni pracownicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina opuszczają zakład.
• 5:15 – Gdynia: na skrzyżowaniu ulic Polskiej, Czechosłowackiej i Marchlewskiego wojskowy megafon nadaje komunikat o zawieszeniu pracy w Stoczni im. Komuny Paryskiej – do odwołania. Dowódca ochrony stoczni i portu apeluje o powrót do domów. Pociągi SKM przywożą nowe grupy. Kolejek nikt nie zatrzymał. Dlaczego?
• 5:30 – Gdynia: na stacji SKM Gdynia Stocznia i w jej okolicach gromadzi się blisko trzy tysiące osób. Pociągi SKM dojeżdżają od Gdańska już tylko do dworca Gdynia Główna. Megafony nadają komunikaty wzywające do rozejścia się do domów. Ludzie są zdezorientowani. Panuje mrok.
• 5:50 – Gdynia: mieszkańcy hotelu robotniczego Stoczni im. Komuny Paryskiej przy ul. Śląskiej udają się w kierunku Śródmieścia.  
• 6:00 – Gdynia: przy stacji SKM Gdynia Stocznia tłum napiera na pojazdy wojskowe. W górę lecą świetlne pociski smugowe. Pada ostrzegawczy wystrzał armatni z czołgu T-54. Oddział wojska otwiera ogień z broni ostrej. Śmierć poniosło w tym miejscu 11 osób:  Brunon Drywa, Zbigniew Godlewski, Jan Kałużny, Jerzy Kuchcik, Stanisław Lewandowski, Zbigniew Nastały, Józef Pawłowski, Ludwik Piernicki, Jan Polechoński, Zygmunt Polito i Stanisław Sieradzan.
• 6:15 – Gdynia: tłum wypiera pododdziały milicji z pomostu nad stacją SKM Gdynia Stocznia.
•  6:20 – Gdynia: około tysiąca manifestantów atakuje siedzibę prokuratury przy pl. Konstytucji. Ścielą się gazy. Kilkaset osób w akcie desperacji blokuje czołgi przed Dworcem Głównym.
• 6:35 – Gdynia: do akcji rozpraszania demonstrantów zostają włączone śmigłowce. Zrzucane są z nich petardy, świece dymne i gaz łzawiący
• 6:45 – Gdynia: zostaje wstrzymany ruch pociągów i SKM w Gdyni. Pociągi z Wejherowa docierają tylko do stacji Gdynia Chylonia, pociągi z Gdańska – do Sopotu.
• 6:55 – Gdynia: na pl. Konstytucji formuje się pochód, który udaje się pod Komendę Miejską MO. Drugi pochód (kilkaset osób) udaje się pod Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.
• 7:20 – Gdynia: z „Dalmoru” wyrusza pochód, który udaje się pod Dworzec Główny. Pochód udający się pod Prezydium MRN rozrasta się do tysiąca osób.
• 7:30 – Gdynia: na stacji SKM Gdynia Stocznia grupa rozgoryczonych stoczniowców i uczniów atakuje pododdziały wojska. Pomost nad stacją zostaje podpalony. Na ul. Czerwonych Kosynierów gromadzi się 500 osób, które próbują przejść w kierunku Śródmieścia.
• 7:45 – Gdynia: pierwszy pochód dociera pod Prezydium MRN, budynek zostaje obrzucony kamieniami.
•  8:05 – Gdynia: pod budynkiem Prezydium MRN gromadzi się już dwa tysiące osób. Oddziały milicji spychają demonstrantów w rejon stacji SKM Gdynia Wzgórze Nowotki. Inna grupa, około tysiąca osób, przechodzi pod KM PZPR przy ul. Starowiejskiej.
• 8:30 – Gdynia: od strony ul. Świętojańskiej pod Prezydium MRN przybywają kolejne grupy demonstrantów. Oddziały milicji zostają wyparte spod Prezydium MRN. Kiedy grupa kilkunastu osób chce zająć stację benzynową przy ul. Świętojańskiej milicjanci oddają w ich kierunku strzały.
•  8:40 – Gdańsk: do Stoczni Gdańskiej im. Lenina udaje się grupa operacyjna Służby Bezpieczeństwa w celu zabezpieczenia materiałów palnych i wybuchowych.
• 9:00 – Gdynia: karetki odwożą ofiary spod Prezydium MRN.
• 9:25 – Gdynia: od strony ulic Marchlewskiego i Polskiej, w rejon stacji SKM Gdynia Stocznia, nadciąga potężna grupa około dwóch tys. osób. Wojsko i milicja znów używają broni. Według ustaleń prokuratury giną kolejne osoby.
• Do południa śmierć dosięgnie: Apolinarego Formelę, Zygmunta Glinieckiego, Jerzego Skonieczkę, Mariana Wójcika, Zbigniewa Wycichowskiego, Waldemara Zajczonko i Janusza Żebrowskiego.
• 9:30 – Gdynia: oddziały milicji i wojska rozpraszają tłum przed Prezydium MRN. Demonstranci wycofują się w rejon stacji SKM Gdynia Wzgórze Nowotki i pobliskiego kościoła franciszkanów.
• 9:35 – Gdynia: na ul. Czerwonych Kosynierów formuje się kolejny pochód, który zmierza pod Prezydium MRN. Na drzwiach zostaje ułożone ciało Zbigniewa Godlewskiego, znanego jako „Janek Wiśniewski”.
• 10:00 – Gdynia: na ul. 10 Lutego zbiera się kilkudziesięciu uczniów z transparentem „Krew Dzieci”. Zostają rozproszeni przez pododdział milicji na wysokości skweru Kościuszki.
• 10:30 – Gdynia: kompania milicji opanowuje sytuację w rejonie Dworca Głównego.  
• 10:35 – Gdynia: pod Prezydium Miejskiej Rady Narodowej dociera pochód z ciałem Zbigniewa Godlewskiego. Zabity zostaje ułożony na chodniku. Tłum naciera na Prezydium MRN.  
• 11:00 – Gdynia: marynarze z żandarmerii Marynarki Wojennej zabierają ciało Zbigniewa Godlewskiego sprzed Prezydium MRN.
• 12:00 – Gdynia: ulicami Świętojańską i Władysława IV pod Prezydium MRN zmierzają kolejni manifestanci
• 12:40 – Gdynia: oddziały wojska i milicji wypierają demonstrantów z rejonu Prezydium MRN.    
• 13:15 – Gdynia: grupa osób próbuje zdobyć samochody w garażach KM MO, inna grupa atakuje Komisariat II MO na Wzgórzu Nowotki.
• Walki z milicją trwają. Rozpraszanie demonstrantów i pacyfikowanie ich oporu trwa do późnych godzin wieczornych.

Fot. ipn.gov.pl