„Solidarność” nie może zaniedbać troski o tę historię tak bliską, a równocześnie już odległą.
Jan Paweł II

Międzyregionalna Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku informuje, że 16 listopada 2022 r., w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim została odsłonięta tablica upamiętniająca strajk pracowników oświaty, służby zdrowia i kultury. To wydarzenie, 10 dni strajku, miało wymiar ogólnopolski. 17 listopada 1980 r. podpisano porozumienia z rządem kończące 10 dniowy strajk.

W dniu odsłonięcia tablicy odbyła się także konferencja, w porządku obrad której odbyła się prezentacja publikacji:

• „Listopad ’80. Rzecz o strajku ludzi oświaty oraz służby zdrowia i kultury” (wydawca: Instytut Pamięci Narodowej, red. Jan Hlebowicz),
• „Niepokorni ludzie oświaty” (wydawca: Międzyregionalna Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, red. Wojciech Książek).

Uroczystościom tym patronowali: Dariusz Drelich – Wojewoda Pomorski, Karol Nawrocki – prezes Instytutu Pamięci Narodowej (podczas uroczystości IPN reprezentował dr Paweł Warot – dyrektor Oddziału w Gdańsku), Krzysztof Dośla – przewodniczący Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”. Inicjatorem tego działania była Międzyregionalna Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdańsku. (część I uroczystości prowadził Wojciech Książek, część II – Bożena Brauer – przewodnicząca „Solidarności” oświatowej w Gdańsku).

Te działania miały na celu:

• przypomnienie jednego ze znaczących wydarzeń z najnowszej historii Polski,
• oddanie należnej czci wielu często bezimiennym bohaterom tamtych dni, w tym udział we Mszy Św i zapalanie zniczy na grobach liderów tamtego strajku,
• przypomnienie postulatów oraz przeprowadzenie analizy stopnia ich realizacji,
• spotkanie przynajmniej części uczestników strajku i negocjacji sprzed ponad 40 lat.

            Część postulatów – szczególnie dotyczących wprowadzenia SYSTEMOWYCH zasad określania corocznych nakładów na oświatę, poziomu płac nauczycieli, to wciąż aktualne zadania.

W imieniu Prezydium Sekcji,

Bożena Brauer, przewodnicząca KM Gdańsk
Wojciech Książek, przewodniczący Sekcji Gdańskiej

Warto wiedzieć, że:

– Część wstępną publikacji „Listopad ’80. Rzecz o strajku ludzi oświaty oraz służby zdrowia i kultury”, tło strajku, wywiady przygotował dr Jan Hlebowicz, analizę postulatów oświatowych, problemy negocjacyjne opracowali Wojciech Książek i Bożena Brauer, część dotyczącą strajku ludzi służby zdrowia i kultury, wywiad opracował red. Artur Górski.

– W publikacji „Niepokorni ludzie oświaty” (pod redakcją Wojciecha Książka) wymienionych jest 132 pracowników oświaty – internowanych w stanie wojennym, 57 aresztowanych/ skazanych i ponad 100 negocjatorów ze strony „S” z Ministerstwem Oświaty i Wychowania z lat 1980-1981 i 1988-1989 r.

– Strajk odbywał się w następujących miejscach Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku: od  7 do 17 listopada 1980 r.: oświata – sala 920; służba zdrowia – Sala Herbowa; od 12 do 17 listopada: pracownicy kultury – Sala Kominkowa.

– Przewodniczącymi komitetów strajkowych byli: oświata – śp. Roman Lewtak, służba zdrowia – śp. Alina Pienkowska, kultura – śp. Szymon Pawlicki.

– 17 listopada 1980 roku nad ranem podpisane zostały porozumienia z przedstawicielami poszczególnych ministerstw (oświata – ok. godz. 5.00, następnie służba zdrowia i kultura).

– 16 listopada 1980 r. ojcowie Pallotyni (śp. o. Jerzy Błaszczak i o. Stefan Potoniec) odprawili Mszę Św. w UW. Było to pierwsze takie nabożeństwo w urzędzie państwowym w okresie PRL, podobnie jak pierwszy strajk w urzędzie państwowym.

– W strajku ludzi oświaty porozumienie z Ministerstwem Oświaty i Wychowania obejmowało 148 postulatów. Do najtrudniejszych do zaakceptowania przez ówczesne władze w trakcie strajku oraz w późniejszych negocjacjach, należały:

• Nakłady. Podwojenie udziału oświaty w podziale dochodu narodowego.
• Płace-system. Zagwarantowanie, by średnie wynagrodzenie nauczycieli nie było niższe od średniego wynagrodzenia pracowników inżynieryjno-technicznych zatrudnionych w pozostałych działach gospodarki narodowej.
• Czas pracy/pensum. Zmniejszenie obowiązkowego wymiaru godzin (ustawę Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela z 1972 r. zastąpiła ustawa Karta Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r.)
• Weryfikacja programów i podręczników do nauczania historii i literatury.
• Zapewnienie większej autonomii nauczycielowi, radom pedagogicznym, szkole.

– Z analizy postulatów i stopnia ich realizacji, a także przebiegu trudnych negocjacji, w części przerwanych przez stan wojenny, wynika kilka wniosków:

a/ Takie były to czasy, że jeszcze 42 lata temu trzeba było upominać się o możliwość nauczania o podstawowych faktach z historii Polski, o ludziach literatury skazanych na milczenie.

b/ Zauważalna była niezwykła odpowiedzialność i poświęcenie strajkujących w listopadzie 1980 r. czy prowadzących trudne negocjacje w 1981 r. Dotyczyło to także wrażliwości na sytuację bytową, edukacyjną dzieci, młodzieży, także tych pozbawionych ciepła domu rodzinnego. Swymi postawami, patriotyzmem potwierdzali, że Rzeczpospolita pozostaje krajem wielkich nauczycieli – pedagogów i wychowawców.

c/ Niepokojący jest fakt, że pewne postulaty pozostają aktualne. W sposób szczególny dotyczy to nakładów na edukację i poziomu wynagrodzeń ludzi oświaty. To niedoinwestowanie oświaty, co przekłada się na poziom płac, niestety, wpływa negatywnie na stan nauczycielski tak ważny dla przyszłości Rzeczpospolitej.

Uwaga: relacja i film z uroczystości (I część – odsłonięcie tablicy, II część – konferencja i prezentacja dwóch publikacji, III część – Msza Św. i zapalenie zniczy), zdjęcia, linki do publikacji, znajdują się na stronie internetowej Sekcji: www.solidarnosc.gda.pl/oswiata (podstrona: Historia oświatowej „Solidarności”).

Opr. W. Książek

Gdańsk, 17. 11. 2022 r.