Wielu, być może mylnie, uważa, że obowiązki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy (BHP) należy stosować tylko do pracowników. Okazuje się, że nie! Pracodawcy czy przedsiębiorcy nie zatrudniający pracowników, ale współpracujący np. z osobami zatrudnionymi na podstawach cywilnoprawnych, na podstawie B2B (business-to-business) – czyli współpraca pomiędzy dwoma przedsiębiorcami, czy też organizujący zajęcia na terenie zakładu pracy dla studentów i uczniów niebędących jego pracownikami – musi zapewnić BHP tym podmiotom.

Przepis art. 304 § 1 KP, wskazuje, że pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 KP, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.

Okazuje się, że katalog obowiązków jest otwarty, jednak do najważniejszych należą:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Jak podkreśla w wyroku Sąd Apelacyjny w Szczecinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 2020 r., III AUa 172/20 – ustawowe nakazy i zakazy odnoszące się do bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscu pracy, bezwarunkowo zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom oraz innym osobom fizycznym świadczącym pracę, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. To pracodawca ponosi odpowiedzialność za złamanie tych nakazów i zakazów (niewykonanie zobowiązania), a powierzenie przez niego zadań w tym zakresie swoim pracownikom, w tym powołanym do tego służbom, ewentualnie zlecenie tych zadań podmiotom zewnętrznym, nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy prowadzonym przez pracodawcę. Oznacza to, że pracodawca zawsze ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, w granicach swojego zobowiązani

W świetle art. 304 § 1 KP w zw. z art. 207 § 2 KP powinność pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, dotyczy zarówno pracowników, jak i osób świadczących pracę w ramach niepracowniczych stosunków zatrudnienia cywilnoprawnego (wynikających z umowy o dzieło, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług). W wykonaniu tego obowiązku pracodawca może od tych osób domagać się przestrzegania przepisów i zasad bhp, wydając im polecenia usunięcia w tym zakresie ewentualnych uchybień i kontrolując ich wykonanie (art. 207 § 2 pkt 2). Odpowiednikiem tych kompetencji pracodawcy jest po stronie wspomnianych osób przewidziany w art. 304[1] KP obowiązek respektowania art. 211 KP, traktującego przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp jako „podstawowy” obowiązek pracownika (innego zatrudnionego) – tak stwierdził natomiast Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 4 kwietnia 2017 r., I OSK 1558/15.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów niebędących jego pracownikami. Wprawdzie, placówki oświatowe i uczelnie są zobowiązane do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków odbywania w nich zajęć przez uczniów i studentów, niemniej dodatkowe zabezpieczenie polega na tym, że uczniowie i studenci w trakcie odbywanych zajęć (np. praktyk) nie pozostają w zatrudnieniu, niemniej są chronieni przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy w sposób zbliżony do pracowników. Wymieniony obowiązek spoczywa także na podmiocie, który nie jest pracodawcą (bo nie zatrudnia pracowników), ale np. przyjmuje studentów na praktyki.

W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby niebiorące udziału w procesie pracy (np. w ogólnodostępnych pomieszczeniach, na wolnym powietrzu), pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom. Ten przepis wydaje się najbardziej wątpliwy i najrzadziej stosowany w praktyce, bo np. czy ogrodzenie miejsca pracy przy budowie np. taśmą jest wystarczające – nie wydaje się.

Przepisy prawne tego nie regulują. Nie ma zatem prawnego obowiązku organizowania dla siebie szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli posiada się status samozatrudnionego, czyli przedsiębiorcy prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, ale nie zatrudniającego do tego pracowników. Niemniej jednak jak wynika, z wcześniejszej części artykułu, jeżeli dochodzi w ramach tej działalności do współpracy z innymi podmiotami, należy zapewnić im BHP.

Zagadnieniu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy osobom samozatrudnionym było poświęcone w dniu 9 stycznia 2024 r. posiedzenie Rady Ochrony Pracy. Jak podkreślano na spotkaniu: „Państwowa Inspekcja Pracy od lat konsekwentnie prowadzi działania ukierunkowane na zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wszystkim pracującym, bez względu na formę zatrudnienia. Naszą misją są działania mające na celu ograniczanie zarówno wypadków przy pracy, jak i chorób zawodowych, do których w znacznej mierze przyczyniają się niewłaściwe warunki pracy. Wyniki kontroli prowadzonych przez inspektorów pracy wskazują na niewystarczający zakres ochrony osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Także możliwe do egzekwowania przez Państwową Inspekcję Pracy wymagania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w przypadku tej grupy osób przysparzają trudności. (…) Państwowa Inspekcja Pracy – realizując swoje ustawowe obowiązki – będzie kontynuowała działania nadzorczo-kontrolne w najbardziej wypadkogennych sektorach gospodarki i obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw. Planowane zadania kontrolne nie są bezpośrednio ukierunkowane na firmy współpracujące z osobami fizycznymi na innej podstawie niż umowa o pracę. Dopiero po przystąpieniu do kontroli w konkretnej firmie istnieje możliwość weryfikacji, na jakiej podstawie prawnej pracują w niej osoby zatrudnione. Wynika to z braku możliwości wcześniejszego ustalenia firm, które masowo wykorzystują pozapracownicze formy współpracy.”.

Źródło: https://kadry.infor.pl/bhp/bezpieczenstwo-pracy/6442287,b2b-a-bhp.html

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.