Rząd 10 stycznia br. zajął się przygotowywanymi zmianami w Kodeksie pracy, aby ułatwić łączenie pracy zawodowej z życiem osobistym. Projekt nowelizacji został przyjęty. Kiedy reforma prawa pracy zostanie uchwalona, a stać się to może w połowie tego roku, pracownicy będą mogli liczyć nawet na 35 dni wolnego.

Przypomnijmy, że w lutym 2022 r. projekt zmian w Kodeksie pracy trafił do konsultacji społecznych. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej od ponad roku pracuje nad zmianami w prawie pracy, tak aby ułatwić łączenie pracy zawodowej z życiem osobistym. Projekt zmian w Kodeksie pracy przewiduje wydłużenie urlopu rodzicielskiego, a to dlatego, że nowelizacja ma na celu wdrożenie unijnych dyrektyw w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz tzw. Dyrektywy rodzicielskiej.    

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej przewiduje m.in., że pracodawca będzie musiał przekazywać – co do zasady w ciągu siedmiu dniu od dopuszczenia pracownika do pracy – więcej informacji o warunkach zatrudnienia. Chodzi o szkolenia, procedury rozwiązania stosunku pracy i informacje o wymiarze przysługującego pracownikowi płatnego urlopu.

Pracownik, który wykonywał pracę co najmniej pół roku (w tym na podstawie umowy na okres próbny) będzie miał prawo do wystąpienia o formę zatrudnienia z bardziej przewidywalnymi lub bezpieczniejszymi warunkami pracy. Pracodawca będzie miał miesiąc na pisemną odpowiedź wraz z uzasadnieniem na taki wniosek.

Z kolei tzw. dyrektywa rodzicielska (Dyrektywa Rady 2010/18/UE z 8 marca 2010 r. w sprawie wdrożenia zmienionego porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego) ma skłonić do równego dzielenia się obowiązkami opiekuńczymi kobiet (matek) i mężczyzn (ojców). Dyrektywa przewiduje zmiany w urlopach rodzicielskich, w urlopach ojcowskich oraz wprowadzenie nowego, bezpłatnego urlopu opiekuńczego oraz większej elastyczności w organizacji pracy rodziców małych dzieci. Prawo do urlopu rodzicielskiego po zmianach byłoby indywidualnym prawem każdego z rodziców, czyli nie będzie uzależnione od wykorzystania urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka.

Według projektu urlop rodzicielski będzie dłuższy. Dotychczasowe 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka i 34 tygodnie w przypadku ciąży mnogiej po zmianach zostanie wydłużone do odpowiednio 41 i 43 tygodni. Każdy z rodziców będzie miał gwarancje 9 tygodni urlopu, który nie będzie mógł być przeniesiony na drugiego rodzica.

Inna ważna zmiana to zwiększenie zasiłku macierzyńskiego. Obecnie zasiłek macierzyński wypłacany jest w wysokości 100 proc. podstawy zasiłku – za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego i 60 proc. podstawy wymiaru zasiłku za pozostałą cześć tegoż urlopu, czyli zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi średnio 67,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Wysokość zasiłku macierzyńskiego uzależniona jest od wyboru osoby uprawnionej. Może być to albo 80 proc. przez okres roku albo 100 proc. przez okres pobierania zasiłku macierzyńskiego i 60 proc. przez okres pobierania zasiłku rodzicielskiego. Zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.

Do porządku prawnego wejdzie też termin „urlop opiekuńczy”. Będzie to   pięć dni (w roku kalendarzowym), bezpłatnego urlopu udzielanego na wniosek pracownika, który zapewnia osobistą opiekę dziecku lub innemu członkowi rodziny (rodzicom, małżonkowi) wymagającemu opieki lub znacznego wsparcia ze względów medycznych. Za czas tego urlopu (nie będzie przysługiwać wynagrodzenie) odprowadzane będą składki do ZUS.

Kodeksowe zmiany przyniosą bardziej elastyczną organizację pracy rodzicom dzieci do lat 8. Będzie obowiązek pisemnego poinformowania pracownika przez pracodawcę o przyczynach odmowy udzielenia pracy zdalnej lub zgody na indywidualny czas pracy.

Pracodawcy nie będą mogli zlecać – bez zgody pracownika – pracy w nocy, delegacji czy pracy w godzinach nadliczbowych pracownikom opiekującym się dzieckiem do 8 lat. Obecnie ograniczenie dotyczy dziecka do 4 roku życia.

Zatrudnionym na etacie dojdzie dodatkowe dwa dni wolnego (16 godzin) z powodu „działania siły wyższej” na pilne i niespodziewane sprawy. Pracodawca nie będzie mógł odmówić udzielenia takiego zwolnienia od pracy na żądanie w terminie wskazanym przez pracownika. Musi być to zgłoszone najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. Wynagrodzenie w tym przypadku wyniesie 50 proc.

Obecnie wymiar czasu pracy w 2023 r. to 250 dni pracujące i 115 dni wolnych. 13 z tych dni to święta wolne od pracy, z czego jedno z nich wypada w sobotę – Święto Niepodległości 11 listopada więc pracodawca jest obowiązany udzielić w zamian dodatkowego dnia wolnego. Pracodawca nie ma obowiązku udzielenia dnia wolnego, gdy święto wypadnie w niedzielę (np. 1 stycznia, 9 kwietnia), która jest dla pracownika dniem wolnym od pracy.

Przypomnijmy, że obecnie pracownik co roku ma prawo wybrać się na płatny urlop wypoczynkowy. Przepisy dotyczące urlopów zawarte są w Kodeksie pracy. Liczba dni urlopowych jest uzależniona od stażu pracy pracownika i wynosi odpowiednio 20 lub 26 dni urlopu. Pracownicy mogą korzystać z dwóch dni opieki nad dzieckiem.  

Rządowe propozycje to kolejny etap nowelizacji prawa pracy. Przypomnijmy, że 1 grudnia 2022 r. Sejm przyjął nowelizację Kodeksu pracy, która wprowadza możliwość wykonywania pracy zdalnej. Nowelizacja Kodeksu pracy na stałe wprowadza pracę zdalną do porządku prawnego. Przepisy, zgodnie z uchwalonym projektem przez Sejm, mają zacząć obowiązywać od 1 marca 2023 r. Szczegóły dotyczące zasad organizacji pracy zdalnej powinny być ustalone z działającymi w firmie związkami zawodowymi lub z przedstawicielami pracowników.

Związkowcy uważają, że wprowadzenie pracy zdalnej w formie porozumienia stron jest szansą na stworzenie lub poprawę dialogu społecznego w zakładzie pracy. NSZZ „Solidarność” jest jednak przeciwny całkowitej pracy zdalnej. Całkowita praca zdalna mogłaby być dopuszczalna w ponadzakładowych porozumieniach zbiorowych. Praca zdalna podlega wszystkim normom prawa pracy, czyli pracownikowi gwarantuje się normy odpoczynku, normy czasu pracy, czyli to co w kodeksie pracy

Kodeks pracy zawiera też przepisy pozwalające pracodawcom na wprowadzenie kontroli trzeźwości pracowników i kontroli na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Pracodawca będzie mógł wprowadzić takie kontrole, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników i innych osób lub ochrony mienia.