„Ty nas obudziłeś, My Cię obronimy” – to, nawiązujące do osoby i nauczania św. Jana Pawła II, hasło będzie towarzyszyło delegatom na Krajowy Zjazd Delegatów naszego Związku, który odbędzie się w dniach 19 i 20 października br. w Spale.

Przypominamy papieską pielgrzymkę sprzed 40 lat do pogrążonej w smutku Ojczyzny. 16 czerwca 1983 roku Jan Paweł II odwiedził Polskę, w której od 18 miesięcy trwał stan wojenny (tyle, że formalnie zawieszony).

Ojciec Święty w Częstochowie 1983 r. (fot. archiwum IPN)

Druga pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny miała inny – niż ta z 1979 r., wpływ na rzeczywistość społeczno-polityczną, gdyż była ważna dla podtrzymania nadziei i oporu wobec dyktatury generałów. Rozmowy na temat pielgrzymki podjęto jesienią 1982 r. Kluczowe znaczenie dla uzgodnienia stanowisk stron państwowej i kościelnej miało spotkanie prymasa ks. abp. Józefa Glempa z Wojciechem Jaruzelskim 8 listopada 1982 r. Ustalono wtedy najważniejsze warunki wizyty, które były przedmiotem dalszych rozmów prowadzonych w Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu Polski. W czasie spotkań tego gremium ustalono miejsca, które Ojciec Święty odwiedzi, w tym Warszawę od 16 do 18 czerwca 1983 r., Niepokalanów, Częstochowę, Katowice, Wrocław i Górę św. Anny oraz Kraków i Poznań (Jan Paweł II nie miał zgody by udać się pod pomnik Ofiar Czerwca 1956, a kierownik Urzędu ds. Wyznań min. Adam Łopatka stwierdził: „Zatrzymywanie się Ojca Świętego przy krzyżach poznańskich zostawmy sobie na wizytę Jana XXIV lub Jana Pawła V, może za sto lat”.

Miesiąc przed wizytą 14 maja 1983 r., zmarł maturzysta Grzegorz Przemyk, dwa dni wcześniej skatowany w komisariacie MO przy ul. Jezuickiej na Starówce. Bezpośrednią odpowiedzialność za jego śmierć ponosi trzech milicjantów. Bezkarność zapewniła im junta i aparat „niesprawiedliwości” oraz rządowa propaganda.

Jednym z najważniejszych punktów spornych w negocjacjach było spotkanie Jana Pawła II z Lechem Wałęsą. Zgodnie ze wskazaniem kard. Franciszka Macharskiego: „Nie dyskutujmy, czy Ojcu Świętemu mamy coś sugerować, czy nie.” Do spotkania Ojca Świętego z Lechem Wałęsą doszło 23 czerwca 1983 r. w Dolinie Chochołowskiej. Było ono wyraźnym świadectwem poparcia dla naszego związku zawodowego.

Kościół starannie przygotowywał się do pielgrzymki. Powołano specjalne diecezjalne zespoły czuwające nad organizacją wizyty oraz uruchomiono służbę Totus Tuus (znaną od pielgrzymki z 1979 r.), mającą za zadanie kontrolować trasę pielgrzymki oraz odpowiadać za zapewnienie spokojnego przebiegu uroczystości.

Władze PRL miały w czasie przygotowań do wizyty dwa główne cele: dokładniej poznać plany Kościoła hierarchicznego, duchowieństwa i opozycji, odczytać nastroje społeczne, w tym przeciwdziałać negatywnym ze swojego punktu widzenia wydarzeniom.

Aparat bezpieczeństwa definiował: „Przeciwdziałanie, neutralizowanie oraz likwidowanie inicjatyw i działań opozycji antysocjalistycznej, zmierzających do wykorzystania wizyty papieża w celach wrogich politycznie”.

Druga wizyta Jana Pawła II w Ojczyźnie rozpoczęła się 16 czerwca 1983 r. od uroczystości powitania na Okęciu. Ojciec Święty przybył z hasłem: „Pokój Tobie, Polsko! Ojczyzno moja!”. W pierwszym przemówieniu zaznaczył, że przybywa do wszystkich Polaków.

W każdym miejscu swojego pobytu papież był przyjmowany z entuzjazmem przez niezliczone tłumy wiernych. W spotkaniach z Janem Pawłem II wzięło udział kilka milionów Polaków – na krakowskich Błoniach zgromadziło się prawie dwa miliony osób i było to najliczniejsze zgromadzenie w dziejach. Nastrój był wszędzie podniosły i uroczysty, a nabożeństwa odbywały się w spokojnej i religijnej atmosferze.

Warszawa 1983 r. (arch. IPN)

Papież w homilii wygłoszonej w katedrze warszawskiej powiedział:

Wraz ze wszystkimi moimi rodakami, zwłaszcza z tymi, którzy najboleśniej czują smak zawodu, upokorzenia, cierpienia, pozbawienia wolności, krzywdy, podeptanej godności człowieka, staję pod krzyżem.

Również kolejne wystąpienia Ojca Świętego skierowane były wprost do społeczeństwa, nie podlegały one kontroli władz. W słowach Jana Pawła II znajdowały się odniesienia do „Solidarności” jako ruchu społecznego, a także do ogólnoludzkiego braterstwa.
19 czerwca u kardynała Macharskiego i abp. Bronisława Dąbrowskiego interweniował wymieniony już Adam Łopatka ze słowami: „Treść homilii do młodzieży traktujemy jako wezwanie do buntu i wojny religijnej. Czy Kościół chce awantury i wojny religijnej w Polsce? Władze udowodniły 13 grudnia 1981 r., że są w stanie skutecznie przeciwstawiać się wszelkim próbom destabilizacji ustroju i państwa. Rząd zastrzega sobie prawo do wprowadzenia korekt do programu wizyty”. W piśmie sygnowanym przez arcybiskupa Dąbrowskiego zauważono, że ton wspomnianych wystąpień nie odbiegał od poprzednich homilii: „Tego rodzaju ostre reakcje władz państwowych zakłócają godny i spokojny przebieg II pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do ojczyzny”.

Z przedstawicielami reżimu Jan Paweł II spotkał się kilkukrotnie, w tym 17 czerwca 1983 r. w Belwederze z Wojciechem Jaruzelskim. Jan Paweł II stanowczo podkreślił:

„Chociaż życie w ojczyźnie zostało poddane surowym rygorom stanu wojennego, który został zawieszony na początku bieżącego roku – to przecież nie przestaję ufać, że owa zapowiadana wielokrotnie odnowa społeczna według zasad wypracowanych w takim trudzie w przełomowych dniach sierpnia 1980 r. i zawarta w porozumieniach stopniowo dojdzie do skutku”.

Ostatnim akordem pielgrzymki było nieplanowane wcześniej spotkanie Jana Pawła II z Jaruzelskim „w cztery oczy” na Wawelu 23 czerwca, które zorganizowano na życzenie Ojca Świętego. Nie jest znany przebieg tej rozmowy.

W raporcie krakowskiej SB wskazywano: „W środowiskach wyznaniowych utrzymuje się i przeważa przekonanie, że wizyta papieża jest dużym sukcesem, zwłaszcza strony kościelnej. Niekwestionowane są zwłaszcza jej efekty religijne. Ogromne zainteresowanie i frekwencja wiernych na uroczystościach papieskich stanowi, zdaniem kleru, potwierdzenie dużej religijności polskiego społeczeństwa, które uzmysłowiło władzom siłę Kościoła jako ewentualnego partnera dialogu”.

W komunikacie Episkopatu z 25 sierpnia 1983 r. podkreślono: ,,Nauczanie papieskie natchnęło wszystkich Polaków nową nadzieją na lepszą przyszłość ojczystego narodu […]. Głoszona przez Kościół zasada dialogu musi stać się owocną podstawą spokoju wewnętrznego oraz współpracy pomiędzy Polską a narodami Europy i świata; gdy zaś dialog pomiędzy rządem a Narodem przestaje istnieć, pokój społeczny jest zagrożony, a nawet całkiem znika”.

Przekaz duszpasterski pielgrzymki Jana Pawła II i jego nauczanie umocniły polską wspólnotę. Została podtrzymana nadzieja społeczeństwa, że zmiany nadejdą, tylko kiedy?