– W organizacjach publicznych, takich przykładowo jak nasz szpital, społeczna inspekcja pracy pełni istotną rolę. Jest ona naszym partnerem w realizacji wspólnego celu, jakim jest zapewnienie bezpiecznych i ergonomicznych warunków pracy – mówił Jakub Kraszewski, dyrektor naczelny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku, podczas webinarium zorganizowanego w ramach projektu „Godna praca to bezpieczna praca” finansowanego z Funduszy Norweskich.

29 marca br. w czwartym już spotkaniu poświęconym warunkom pracy w Polsce i roli społecznej inspekcji pracy wzięli udział: poseł Janusz Śniadek, przewodniczący Rady Ochrony Pracy, Agnieszka Dobrodziej, zastępca okręgowego inspektora pracy, członek prezydium ZRG Zbigniew Kowalczyk i Janusz Wiśniewski, zakładowy społeczny inspektor pracy w Mostostalu Chojnice. Specjalnymi gośćmi spotkania byli: Jakub Kraszewski, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku, jego zastępca ds. personalnych Piotr Ciborski i kierownik Inspektoratu BHP w UCK Marek Czarnecki. Dyskusję prowadziła Iwona Pawlaczyk, ekspert ds. BHP.

Społeczna inspekcja pracy jako partner pracodawcy

Jakub Kraszewski, dyrektor naczelny UCK w Gdańsku, ze społeczną inspekcją pracy zetknął się w przemyśle stoczniowym, w którym pracował dziesięć lat, z tego kilka lat jako dyrektor personalny. Brał on także udział w pracach Komisji Trójstronnej na poziomie instytucji Unii Europejskiej, gdzie omawiano również tematy społecznej kontroli i warunków pracy. – W szpitalu pracuję dwunasty rok i udało mi się kilka lat temu reaktywować społeczną inspekcję pracy, która praktycznie nie działała. Rozumiem, że w niektórych firmach, które opacznie rozumieją nadzór społeczny, może być jakiś opór przed nim. Uważam, że ocena warunków pracy przez społecznych inspektorów jest istotna, zwłaszcza w takich podmiotach jak szpital. Społeczny inspektor pracy jest naszym partnerem i łączy nas  wspólny cel w postaci zapewnienia bezpiecznych i ergonomicznych warunków pracy – mówił podczas konferencji dyrektor UCK. Co prawda w UCK dokonuje się pewnych ocen dotyczących warunków pracy, pracownicy wypełniają ankietę oceny satysfakcji pracowniczej, gdzie kluczowe są pytania odnośnie warunków pracy, jak i postawy pracowników nadzoru wobec warunków pracy. Ale zdaniem Jakuba Kraszewskiego ankieta nie załatwi sprawy bezpieczeństwa w pracy i stały nadzór jest dużo bardziej efektywny.

Kultura bezpieczeństwa pracy

Stan warunków pracy zależy w dużej mierze od podejścia pracodawcy. – Są organizacje, w których pracodawcy dbają o warunki pracy, uważając, że pracownicy są najważniejszym elementem procesu pracy. Ale są, niestety, takie miejsca, gdzie warunki pracy są dziewiętnastowieczne – mówił dyrektor naczelny UCK, który uważa, że zakłady pracy, gdzie zostały wdrożone procedury i standardy dotyczące środowiska pracy, radzą sobie w obecnej  trudnej sytuacji. Natomiast te organizacje, które tych działań nie wdrożyły, borykają się z dużymi problemami, dlatego między innymi, że nie da się z dnia na dzień pewnych zmian przeprowadzić, a najtrudniejsze są  zmiany kulturowe i zmiany mentalności. – W naszym szpitalu w budowaniu kultury bezpieczeństwa pracy uczestniczy zakładowy społeczny inspektor pracy oraz szef służby BHP – podsumowuje dyrektor. W UCK zakładowym społecznym inspektorem  pracy jest Henryk Borkowski, który w 2019 roku zajął trzecie miejsce w konkursie Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP w Gdańsku na „Najaktywniejszego Społecznego Inspektora Pracy” .

Pokrzywdzeni na kontraktach i zleceniach

W Uniwersyteckim Centrum Klinicznym pracuje około 4 tysięcy osób. Formalnie służba BHP podlega dyrektorowi naczelnemu, jednak bezpośrednio zarządza nią jego zastępca do spraw personalnych Piotr Ciborski  który na co dzień współpracuje z zakładową społeczną inspekcją pracy. Specyfiką służby zdrowia jest duża liczba pracowników zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.

– Pracuje u nas sporo osób na kontraktach czy umowach zleceniach. Jeżeli wymagamy respektowania zasad i przepisów BHP, to w równym stopniu egzekwujemy je od pracowników, jak i od osób na umowach cywilnoprawnych. W tym tygodniu opiniowałem nowy wzór umowy kontraktowej, rozbudowaliśmy katalog stosowania kar umownych za brak używania środków ochrony indywidualnej. Od początku pandemii rygorystycznie podchodzimy do stosowania środków ochrony przez personel pielęgniarski i lekarski – mówi Piotr Ciborski.

Zakładowe służby BHP karę porządkową mogą nałożyć na pracownika, a co z osobami, które mają kontrakty czy zlecenia? W UCK stosuje się kary umowne. Jednak zdaniem Piotra Ciborskiego wpływ na osoby zatrudnione na innych zasadach niż umowa o pracę jest ograniczony, także w takich kwestiach jak badania lekarskie, szkolenia BHP czy też dodatkowe uprawnienia kwalifikacyjne. Obecne ustawodawstwo nie sprzyja zapewnieniu bezpieczeństwa i higieny pracy osobom zatrudnionym na innej podstawie niż etat. Na przykład pracodawca nie może dać takim osobom odzieży czy obuwia, gdyż nie odliczy tego od podatku. Według polskiego prawa takie osoby to „biznesmeni”, a nie pracownicy. W koszty działalności można wliczać tylko to, co dotyczy pracowników zatrudnionych na etatach. W UCK jest ponad tysiąc osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych i we wszystko muszą  zaopatrzyć się same.

Ustawę o społecznej inspekcji pracy trzeba napisać na nowo

Dyrektor Piotr Ciborski, który jest ekspertem prawa pracy i przez wiele pracował jako inspektor pracy, był także zastępcą okręgowego inspektora pracy, wskazuje na ograniczenia prawne dotyczące społecznej inspekcji pracy. – Nie ma czegoś takiego jak międzyzakładowy społeczny inspektor pracy. Struktury związkowe mogą tak działać, natomiast inspektor pracy działa tylko w tym podmiocie, gdzie jest wybrany, nie może działać szerzej. Z drugiej strony w zakładach o szerokiej strukturze i różnych warunkach pracy nie ma praktycznie takiej możliwości, żeby jedna osoba, jak zakładowy społeczny inspektor pracy, znała się na wszystkich zagrożeniach – mówi Piotr Ciborski. W UCK funkcjonują 33 kliniki, pięć zakładów i ponad 60 przychodni i pracowni. Oprócz zakładowego społecznego inspektora pracy jest dziesięciu inspektorów oddziałowych. Specyfika szpitala powoduje, że są miejsca, gdzie społeczny inspektor pracy nie wejdzie, są to na przykład pomieszczenia z urządzeniami emitującymi promieniowanie jonizujące.

Potrzebę zmian w ustawie o społecznej inspekcji pracy widzi także dyrektor Jakub Kraszewski, który wskazuje na model skandynawski, w którym społeczna inspekcja pracy i związki zawodowe uzyskują pewną autonomię w oparciu o samorząd terytorialny. – Społeczny inspektor przychodzi do zakładu z ramienia samorządu, jest opłacany przez samorząd, jest przede wszystkim wykwalifikowanym specjalistą. Jak taki inspektor przychodzi np. do duńskiego zakładu pracy, tam jest krótka piłka, bo jest ekspertem, nie da się go wymanewrować. I nikt na niego nie wywiera nacisku – mówił dyrektor naczelny UCK.

Zdaniem Iwony Pawlaczyk, specjalistki ds. BHP w Regionie Gdańskim NSZZ „Solidarność”, obecnie obowiązująca ustawa o społecznej inspekcji pracy, która została uchwalona w 1983 roku, pomimo późniejszych zmian nie przystaje do obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej i wymaga praktycznie napisania jej na nowo. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia próba jej znowelizowania na podstawie projektu NSZZ „Solidarność” zakończyła się niepowodzeniem.

Komisja BHP

Forum współdziałania w kształtowaniu warunków pracy między partnerami społecznymi  jest komisja do spraw BHP. – W UCK komisja działa zgodnie z regulaminem i zarządzeniem dyrektora. Spotyka się co najmniej raz na kwartał w bardzo szerokim gronie: przedstawiciele wszystkich związków zawodowych, lekarz, zakładowy społeczny inspektor pracy, oddziałowi inspektorzy pracy. Rozpatrujemy wszelkie problemy bieżące i zaplanowane na przestrzeni roku. Ostatnio poruszane tematy to zakres badań lekarskich pracowników w kontekście pandemii, stan techniczny pomieszczeń, bo szpital UCK od kilkunastu lat się rozbudowuje – relacjonował podczas marcowej debaty Marek Czarnecki, kierownik Inspektoratu BHP w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku.

O współpracy ze społeczną inspekcją pracy mówił także Piotr Ciborski. – Regularnie ze społecznym inspektorem pracy wykonujemy przeglądy. Robiliśmy przegląd oświetlenia zewnętrznego, oznakowania przejść i niebezpiecznych stref. Zimą robimy też przegląd sopli lodu zwisających z dachów. U nas społeczni inspektorzy są aktywni non stop. A nowe narzędzia informatyczne umożliwiają szybkie przesyłanie informacji o nieprawidłowościach.

Jak skontrolować pracę zdalną

O potrzebie zmian w ustawie o społecznej inspekcji pracy jest też przekonana Agnieszka Dobrodziej, zastępczyni okręgowego inspektora pracy – Ustawa jest do zmiany, do napisania na nowo. Obecnie funkcjonujemy w innej rzeczywistości. Pandemia też pokazała pewne trudności w egzekwowaniu przepisów. Jeśli chodzi o efektywność działania społecznych inspektorów pracy, to bardzo wiele zależy od człowieka. Konotacje polityczne są drugorzędne –  mówiła Agnieszka Dobrodziej, która nawiązała również do problematyki pracy zdalnej. Stwierdziła ona, że praca zdalna to nie jest praca wykonywana w domu, to jest coś innego niż home office. Praca zdalna to praca poza stałym miejscem wykonywania pracy, poza siedzibą. Obecnie możemy mieć do czynienia z wykonywaniem tej pracy w różnych miejscach. Stąd duży problem z egzekwowaniem  spraw behapowskich, jak i też badaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Nowa główna inspektor pracy Katarzyna Łażewska-Hrycko zamierza przedstawić pewne rekomendacje dotyczące pracy zdalnej Radzie Dialogu Społecznego. Agnieszka Dobrodziej liczy również na współpracę z posłem Januszem Śniadkiem. Jej zdaniem konieczne jest stworzenie takiej formuły, żeby można było podjąć działania w czynnościach kontrolno-nadzorczych w celu wyegzekwowania dla pracowników pewnych świadczeń, bo wypadek przy pracy wiąże się z kwestią odszkodowawczą i wymierną pomocą, wsparciem w razie zdarzenia w związku z wykonywaniem pracy. Do tej pory odnotowano w kraju trzy przypadki śmiertelne, które zostały zakwalifikowane jako wypadki przy pracy w ramach pracy zdalnej.

W Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku opracowana została procedura telepracy, ponadto został przeprowadzony audyt w zakresie cyberbezpieczeństwa. Pracownik na telepracę może przejść albo na polecenie  dyrektora, albo na własny wniosek. Możliwość kontroli została zapisana w kodeksie pracy, jest jednak warunek, że nie wolno ingerować w życie prywatne pracownika. Kontrola ma być w obecności pracownika i nie może naruszać jego prywatności.

– W naszej procedurze jest zapis, że telepraca odbywa się „za zgodą pracownika”, ale nie mieliśmy przypadku, żeby ktoś nam odmówił telepracy. Procedura przewiduje płacenie pracownikowi ryczałtu za używanie własnego prądu i ewentualnie korzystanie z droższego łącza internetowego. Z reguły użyczamy pracownikom komputery przenośne. Drukowanie odbywa się w zakładzie, bo pracownik przychodzi co kilka dni do zakładu pracy – mówi Piotr Ciborski, który do kontroli pracy zdalnej w domu jest nastawiony sceptycznie. Jego zdaniem nie da się uregulować zasad BHP w domu. – Jak można odseparować pracę na rzecz zakładu z wykonywaniem zadań codziennych. Tego się nie da oddzielić. Żadna norma prawna nie jest w stanie tego uregulować – dodaje Ciborski.

– Było to już czwarte spotkanie w ramach projektu „Godna praca to bezpieczna praca”. To, co udało się zrobić, to rozpocząć dyskusję o zmianach w przepisach dotyczących społecznej inspekcji pracy. Udało się nam do projektu zaprosić zarówno ekspertów z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego,przedstawicieli Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP w Gdańsku, jak i przedstawicieli pracodawców, a przede wszystkich społecznych inspektorów pracy – podsumowuje marcową debatę moderator spotkania Iwona Pawlaczyk.

Małgorzata Kuźma

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.