Osoby zatrudnione na stanowiskach pracy mogą być narażone na czynniki szkodliwe dla zdrowia związane ze środowiskiem pracy, uciążliwością pracy oraz na czynniki mechaniczne związane z maszynami szczególnie niebezpiecznymi.

Zagrożenia występujące w miejscu pracy

Do obowiązków pracodawcy należy ocena stanu i śledzenie zmian w zakresie zagrożeń występujących w środowisku pracy, to również pracodawca musi zapewnić warunków pracy zgodne z obowiązującymi normami.

Najwięcej zagrożeń w górnictwie

Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w zakładach objętych badaniem – to wskaźnik mówiący nam o zagrożeniach, który określa skalę zatrudnienia w warunkach zagrożenia. Bierze on pod uwagę zarówno zmiany w grupie osób pracujących w warunkach zagrożenia, jak i w ogólnej liczbie osób zatrudnionych w zakładach objętych badaniem.

Główny Urząd statystyczny co roku zbiera informacje dotyczące warunków pracy, w którym między innymi podawany jest wskaźnik mówiący nam o zagrożeniach, który określa skalę zatrudnienia w warunkach zagrożenia.

Według danych zawartych w raporcie GUS w 2022 roku najwyższą wartość wskaźnika zanotowano w sekcjach: górnictwo i wydobywanie, gdzie odnotowano  421,3 zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w zakładach objętych badaniem. Na drugim miejscu znalazły się zakłady należące do sekcji: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę – 124,6 oraz przetwórstwo przemysłowe – 104,0 (w 2021 r. odpowiednio 407,9; 96,7 oraz 106,0).

Pracownicy w zakładach pracy mogą być jednocześnie narażeni na kilka czynników szkodliwych dla zdrowia (tj. na zagrożenia związane ze środowiskiem pracy, uciążliwością pracy oraz na czynniki mechaniczne związane z maszynami szczególnie niebezpiecznymi).

W 2022 r. liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia (według stanu w dniu 31 grudnia) wyniosła 550 tys. (dane dotyczące osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia liczonych tyle razy, na ile czynników osoby te były narażone)

336,6 tys. osób (61,2 proc) spośród pracujących w warunkach zagrożenia, to osoby narażone na czynniki związane ze środowiskiem pracy. Zagrożenia związane z uciążliwością pracy dotyczyły 119,4 tys. osób (21,7%), natomiast na szkodliwy wpływ czynników mechanicznych związanych z maszynami szczególnie niebezpiecznymi narażonych było 94,0 tys. osób (17,1%).

Szkodliwe środowisko pracy

Jeżeli w pracy mamy do czynienia ze szkodliwymi czynnikami, których stężenia lub natężenia obowiązujące przekraczają najwyższe dopuszczalne stężenia (natężenia) (NDS/NDN), to niosą one zagrożenia związane ze środowiskiem pracy.

Takimi zagrożeniami są substancje chemiczne, substancje chemiczne rakotwórcze, substancje mutagenne (wywołujące trwałą zmianę w ilości lub strukturze materiału genetycznego w komórce). Do zagrożeń związanych ze środowiskiem pracy zaliczamy także różnego rodzaju pyły, które mogą powodować zwłóknienie tkanki płucnej, a zwłaszcza pyły zawierające krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną, krzemiany lub azbest. Występują także pyły rakotwórcze.

Również hałas, wibracje, temperatura (zbyt wysoka lub zbyt niska), promieniowanie (jonizujące, laserowe, nadfioletowe, podczerwone), pole elektromagnetyczne i wreszcie czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komórkowe, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, hodowle komórkowe oraz pasożyty wewnętrzne człowieka – to czynniki zagrażające człowiekowi w środowisku pracy.

Na pierwszym miejscu hałas

Zagrożenie hałasem znalazło się na pierwszym miejscu spośród czynników związanych ze środowiskiem pracy. Nadmiernym hałasem zagrożonych było 181,9 tys. osób (54 proc.). Najwięcej zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem odnotowano w sekcji przetwórstwo przemysłowe.

„Drugim pod względem częstości występowania czynnikiem szkodliwym były pyły rakotwórcze, na które narażonych było 28,3 tys. osób (8,4 proc.), przy czym najwięcej narażonych osób pracowało

w sekcji górnictwo i wydobywanie. Natomiast najmniej osób, podobnie jak w 2021 r., narażonych było na wpływ pola elektromagnetycznego (4,8 tys. osób)” – czytamy w raporcie GUS.

W 2022 r. zlikwidowano lub ograniczono 187,2 tys. zagrożeń związanych ze środowiskiem pracy, przy czym

Uciążliwa praca

Negatywny wpływ na zdrowie pracownika może mieć uciążliwa praca spowodowana czynnikami uciążliwymi, nadmiernym obciążeniem fizycznym lub wymuszoną pozycją ciała.

Czynniki uciążliwe to takie, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka, ale który może prowadzić do dużej absencji chorobowej i obniżenia wydajności pracy.

O nadmiernym obciążeniu fizycznym mówimy, gdy podczas wykonywania prac wymagających, w okresie zmiany roboczej, wydatku energetycznego:

• dla mężczyzn około 8374 kJ,
• dla kobiet około 4605 kJ

(1 kJ = 0,24 kcal).

Jeżeli specyfika jakiejś pracy narzuca wykonywanie jej np. w pozycji kucznej lub pochylonej mówimy o wymuszonej pozycji ciała.

Według danych GUS w rok 2022  zagrożenia związane z nadmiernym obciążeniem fizycznym stanowiły 60 proc. wszystkich zagrożeń związanych z uciążliwością pracy. Najwięcej zagrożeń związanych z uciążliwością pracy odnotowano w sekcji przetwórstwo przemysłowe (59,2 tys.) oraz górnictwo i wydobywanie (17,5 tys.).

Niebezpieczne maszyny

Również maszyny, którymi w swojej pracy posługuje się pracownik mogą nieść ze sobą zagrożenia czynnikami mechanicznymi. Maszyny szczególnie niebezpieczne to przede wszystkim maszyny wymienione w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228,z późn. zm.). Są to m.in.: wszelkiego rodzaju pilarki, strugarki, prasy, maszyny do robót podziemnych następujących rodzajów: lokomotywy i wózki hamulcowe oraz hydrauliczne obudowy zmechanizowane, urządzenia do podnoszenia osób lub osób i towarów, stwarzające ryzyko upadku z wysokości większej niż 3 m.

„W 2022 r. w tej grupie czynników zlikwidowano lub ograniczono 42,3 tys. zagrożeń, przy równoczesnym zarejestrowaniu 19,3 tys. zagrożeń nowo powstałych lub ujawnionych. Według stanu w dniu 31 grudnia najwięcej zagrożeń związanych z maszynami szczególnie niebezpiecznymi odnotowano w sekcji przetwórstwo przemysłowe (53,1 wobec 54,2 tys. w 2021 r.) oraz handel; naprawa pojazdów samochodowych (odpowiednio 12,9 tys. wobec 11,9 tys.)” – czytamy w raporcie GUS.

Małgorzata Kuźma

Źródło: GUS, Warunki pracy w 2022 r.

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.