W miejscu pracy mogą występować  czynniki niebezpieczne, szkodliwe, uciążliwe, które mają negatywny wpływ na pracownika. Prowadzą one do urazów, a nawet śmierci, chorób zawodowych lub obniżenia sprawności. Niekiedy czynniki uciążliwe mogą przekształcić się w czynniki szkodliwe, a te z kolei w czynniki o charakterze niebezpiecznym.

Czynniki niebezpieczne

Czynniki niebezpieczne (urazowe), to te, które działając na człowieka mogą spowodować uraz. Rozróżnia się kilka grup zagrożeń spowodowanych tymi czynnikami. I tak, czynniki mechaniczne, które stanowią najszerszą grupę czynników o charakterze niebezpiecznym mogą nieść ze sobą zagrożenia spowodowane elementami ostrymi lub wystającymi, a także zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi. Czynniki niebezpieczne to także porażenie prądem elektrycznym, czynniki chemiczne, pożar i wybuch. Czynniki niebezpieczne to takie, które działają na człowieka w sposób nagły.

Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zaliczamy: zgniecenie, zmiażdżenie, przecięcie lub odcięcie, wplątanie, wciągnięcie, uderzenie, poślizgnięcie się i potknięcie. Największy udział w ogólnej liczbie wypadków spowodowanych czynnikami mechanicznymi mają zdarzenia polegające na uderzeniu, pochwyceniu i przygnieceniu pracownika przez maszyny bądź ich części (dane z okręgowych inspektoratów pracy). Drugie miejsce zajmują zdarzenia powodujące wypadki drogowe, a trzecie – upadki z wysokości.

Czynniki szkodliwe

Czynniki szkodliwe to takie, które mogą powodować u pracownika powstanie choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą. Najczęściej szkodliwe czynniki fizyczne to: hałas, drgania mechaniczne, mikroklimat zimny i gorący, promieniowanie jonizujące. Natomiast szkodliwe czynniki biologiczne to wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty; czynniki chemiczne to substancje o działaniu toksycznym. Szkodliwymi czynnikami są również pyły powstające np. podczas mechanicznej obróbki materiałów.

Czynniki uciążliwe

Czynnikami uciążliwymi w środowisku pracy są takie, których oddziaływanie na pracownika może być przyczyną złego samopoczucia lub nadmiernego zmęczenia. Nie powodują one trwałego pogorszenia stanu zdrowia, ale mogą prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby i obniżenie wydajności. Najczęstsze kategorie tych czynników to: monotonia, obciążenie psychiczne, obciążenie statyczne, złe oświetlenie, nadmierny wysiłek fizyczny.

Niekiedy czynniki uciążliwe mogą przekształcić się w czynniki szkodliwe, a te z kolei w czynniki o charakterze niebezpiecznym. Przykładem może być hałas, który może być czynnikiem uciążliwym, szkodliwym, ale nawet niebezpiecznym dla zdrowia. Zależy to od jego natężenia i długotrwałości występowania.

Oczywiście powinno się dążyć do likwidacji lub ograniczenia wpływu niekorzystnych dla zdrowia pracownika czynników występujących w środowisku pracy. Jest to podstawowy obowiązek pracodawcy. Każdy z czynników powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na pracownika, a także możliwość jego eliminacji lub ograniczenia.

Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych może polegać na doborze nieszkodliwych surowców oraz procesów technologicznych, maszyn i urządzeń niestwarzających zagrożenia czynnikami fizycznymi. Innym sposobem ograniczenia oddziaływania tych czynników jest odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania (mechanizacja, automatyzacja, zastąpienie człowieka przez roboty).

Kolejny poziom ograniczenia działania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych to osłonięcie strefy narażenia, np. stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach i na stanowiskach pracy.

Gdy nie jest możliwe zastosowanie powyższych ograniczeń, stosuje się ochrony osobiste.

Małgorzata Kuźma

Fot. Paweł Glanert

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.