To, co charakteryzuje norweski system społeczno-polityczny w zakresie rynku pracy to układy zbiorowe pracy, które obejmują około 70 proc. wszystkich pracowników.

– W Norwegii generalnie około 70 procent pracowników jest objęte układami, a 100 procent w sektorze publicznym. Tam z mocy prawa układy są rozciągane na wszystkich pracowników. W sektorze prywatnym jest to nieco powyżej 50 procent. W sporej części osoby nieobjęte układami zbiorowymi to wysoko płatne białe kołnierzyki. A niebieskie kołnierzyki, czyli pracownicy fizyczni, objęte są układami w znacznie wyższym stopniu. Dodatkowo, trzeba zauważyć, że ta luka w pokryciu układami zbiorowymi dotyczy przede wszystkim pracowników małych firm. To jest problem ogólnoeuropejski – mówi Sławomir Adamczyk, kierownik Biura Branżowo-Konsultacyjnego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.

Układ zbiorowy pracy (nor.: tariffavtale) to  umowa między w związkami zawodowymi i organizacją pracodawców albo pojedynczym pracodawcą. Układy zbiorowe pracy w Norwegii, w przeciwieństwie do Polski, są zawierane przede wszystkim dla członków danego związku zawodowego, choć często rozszerzane także na pracowników  niezrzeszonych.

– Związek zawodowy zawiera układ w imieniu swoich członków. Ale taki np. sektorowy układ zbiorowy jest podpisywany z organizacją pracodawców, jej członkowie muszą stosować te zapisy, ale nie mogą przy tym dyskryminować pracowników, którzy nie należą do związku, czyli de facto po stronie pracodawców pojawia się mechanizm nieformalnego rozszerzenia zapisów układów, zwłaszcza dotyczących warunków pracy i płacy, na wszystkich pracowników, żeby nie dopuścić do zarzutu dyskryminacji. Tak to wygląda w sektorze prywatnym, w sektorze publicznym jest to znacznie prostsze, specjalna ustawa przewiduje, że to, co zostało wynegocjowane dla sektora publicznego przez związki zawodowe, jeżeli chodzi o kwestie płacowe, obejmuje wszystkich pracowników tego sektora – wyjaśnia Sławomir Adamczyk.

Układ zbiorowy pracy reguluje on  system płac i warunki pracy, jak np. czas pracy, dodatek za nadgodziny, wynagrodzenie za pracę wieczorem, w nocy, w weekendy i dni świąteczne, emeryturę, urlopy okolicznościowe, terminy wypowiedzenia pracy, ubrania robocze.

Duża część  układów zbiorowych pracy w Norwegii to ponadzakładowe układy, dotyczące całego kraju. Na ich mocy pracownicy w całym kraju pracują według tych samych warunków płac i pracy, niezależnie od zakładu, który ich zatrudnia. Przeważnie w układ zbiorowy pracy wstępuje ogólnokrajowa centrala związkowa i ogólnokrajowy związek pracodawców. Swoje umowy mają poszczególne branże, przykładem tego jest układ zbiorowy pracy dla przemysłu.

Układ zbiorowy pracy składa się przeważnie z dwóch części. Pierwszą stanowi tzw. umowa główna, którą zawierają centrale związkowe i organizacji pracodawców. Umowa główna jest ważna przez cztery lata i zostaje wznowiona w osobnych negocjacjach. Umowa ta zawiera między innymi zapisy dotyczące: prawa do organizowania się, prawo do rokowań i procesów sądowych, procedury rozwiązywania sporów zbiorowych, postanowienia dotyczące mężów zaufania i przedstawicieli firm. I tak np. obowiązuje umowa główna między Konfederacją Norweskiej Przedsiębiorczości a Centralną Konfederacją Związków Zawodowych zawarta na okres od 1 stycznia 2022 roku do 31 grudnia 2025 roku.

W części 2 układu zbiorowego pracy znajdują się zapisy dotyczące warunków płac i pracy dla obszaru lub sektora, którego układ dotyczy. Układ zbiorowy pracy trwa zazwyczaj dwa lata. Po tym czasie dochodzi do negocjacji między pracodawcami i pracownikami podczas tak zwanego rozliczenia układu zbiorowego pracy lub rozliczenia płac. Jeżeli strony nie dojdą do pojednania, wynikiem może być spór zbiorowy. Jeżeli pracownicy zaprzestaną pracy, nazywane jest to strajkiem. Jeżeli pracodawcy zatrzymają pracę, nazywane jest to lockout.

Jeżeli dany zakład pracy nie podlega branżowemu układowi pracy, a funkcjonuje  w nim odpowiednio liczny związek zawodowy, to związkowcy mogą zażądać przystąpienia pracodawcy do układu, w tej sprawie dopuszczalny jest strajk, jeśli pracodawca odmówiłby postulatom reprezentacji pracowników.

W Norwegii układy zbiorowe dla dziewięciu branż podlegają upowszechnieniu, co oznacza, że ustalone w nich  płace i niektóre warunki pracy obowiązują jako minimum dla wszystkich pracujących w tych branżach, niezależnie od tego czy zakład wstąpił w układ zbiorowy pracy czy też nie.

Małgorzata Kuźma

Źródło: FriFagbevegelses Tariffleksikon, Snl.no

https://frifagbevegelse.no/foreign-workers/co-to-jest-uklad-zbiorowy-pracy-6.539.813726.d8d73e1a7b