Wpływ cyfryzacji na rynek pracy, prawo do odłączenia, wpływ cyfryzacji na procesy pracy i życie prywatne pracowników, ochrona danych osobowych – to główne tematy trzydniowego międzynarodowego szkolenia, które odbywało się w dniach 17–19 stycznia w Sali BHP w Gdańsku. Szkolenie to część projektu „Inicjowanie działań wdrażających Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji”, realizowanego przez Komisję Krajową NSZZ „Solidarność” ze środków pozyskanych z Komisji Europejskiej. Poniżej krótki przegląd tematyki szkolenia.

W szkoleniu wzięli udział związkowcy z całej Polski oraz z litewskiego związku LPS Solidarumas.

Sztuczna inteligencja

Z technologii AI (ang. Artificial intelligence – sztuczna inteligencja) w 2023 roku w Polsce korzystało 15 proc. przedsiębiorstw, a 13 proc. planowało je wdrożyć do końca 2023 roku. Odbiegamy więc od globalnego rynku, na którym blisko 4 na 10 firm korzysta z tego typu rozwiązań – wynika z badania KPMG w Polsce, przeprowadzonego w partnerstwie z Microsoft pt. „Monitor Transformacji Cyfrowej Biznesu”.

Sztuczna inteligencja to stosowanie technologii cyfrowych do tworzenia systemów, które potrafią wykonywać zadania wymagające – jak dotąd uważano – udziału ludzkiej inteligencji. Sztuczna inteligencja nie jest czymś nowym, ale w ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost jej mocy obliczeniowych, dostępność ogromnych ilości danych oraz nowe oprogramowania doprowadziły w krótkim czasie do istotnego przełomu. Sztuczna inteligencja niesie ze sobą duże szanse rozwojowe, ale także duże zagrożenia. Dlatego niezbędne jest kontrolowanie rozwoju, tak aby zapewnić bezpieczeństwo systemów sztucznej inteligencji i zagwarantować, że uwzględniają dobrostan człowieka.

Takim swoistym zabezpieczeniem przed niekorzystnymi efektami niekontrolowanego rozwoju sztucznej inteligencji jest Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji przyjęte 20 czerwca 2020 roku przez europejskich partnerów społecznych (m.in. organizacje pracodawców i związków zawodowych).

Nowe technologie w miejscu pracy

Pierwsze elementy automatyzacji produkcji, czyli zastępowania ludzkiej pracy przez maszyny, zostały wprowadzone już na początku XX wieku, kiedy to w USA w 1913 roku Henry Ford zastosował w swojej fabryce pierwszą ruchomą linię montażową samochodów obsługiwaną przez wyspecjalizowanych pracowników. Kolejny etap ewolucji produkcji, z którym mamy obecnie do czynienia, to usprawnienie automatyzacji poprzez digitalizację. Szczegółowe instrukcje pisane są dla robotów, które przejęły czynności wykonywane przez ludzi. Jak szybko następuje zmiana w robotyzacji pracy świadczy „zagęszczenie robotów” w przemyśle wytwórczym (liczba robotów na 10 tys. pracowników w danej branży). I tak średnia globalna zagęszczenia robotów w 2015 roku wynosiła 66, a w 2020 już 126 robotów na 10 tys. pracowników (Międzynarodowa Federacja Robotyki opublikowała te dane w dokumencie 2021 World Robot Report).

Najczęściej sztuczną inteligencję w Polsce wykorzystuje się w marketingu, produkcji i planowaniu łańcucha dostaw. Aż 6 na 10 firm, które wykorzystują AI w swojej działalności, nie monitoruje efektywności jej wdrożenia.

Algorytmy a dyskryminacja w miejscu pracy

Algorytm to zestaw instrukcji (formuła obliczeniowa), które autonomicznie podejmują decyzje na podstawie modeli statystycznych lub reguł decyzyjnych bez wyraźnej interwencji człowieka.

Jednym z zastosowań w algorytmów w miejscu pracy jest użycie ich przy rekrutacji pracowników, co z jednej strony wpływa na przyspieszenie procedury, jednak może spowodować krzywdzącą dla kandydata ocenę jego aplikacji. Ważne jest, aby na końcu procesu rekrutacyjnego była decyzja człowieka.

Algorytmy w pracy mogą być wykorzystywane także do: monitorowania i kontrolowania pracowników, ustalania celów, zarządzania wynikami, tworzenia harmonogramów, systemów wynagradzania, a nawet zwalniania.

Przy tworzeniu przez pracodawcę algorytmów i gromadzeniu danych dotyczących pracowników kluczowe jest, aby działania te prowadzone były zgodnie z przepisami RODO, a więc za wiedzą i zgodą zainteresowanych osób.

Prawo do odłączenia

Okres pandemii spowodował rozpowszechnienie się pracy zdalnej. Według badań Eurofound jedna trzecia pracowników w Unii Europejskiej zaczęła pracować z domu w czasie pandemii, a w związku z przejściem na tryb pracy zdalnej aż 27 proc. z nich zadeklarowało wykonywanie obowiązków służbowych w czasie wolnym.

Praca zdalna z jednej strony przyniosła wiele korzyści, ale też spowodowała negatywne skutki. Jednym z nich jest właśnie zatarcie granicy  pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym.

Problem wymuszania pracy w czasie wolnym pracownika istniał dużo wcześniej, jednak ostatnie lata jeszcze go pogłębiły.

Zgodnie z art. 31 Karty Praw Podstawowych, każdy pracownik ma prawo do warunków pracy szanujących jego zdrowie, bezpieczeństwo i godność oraz uprawniony jest do okresów dziennego i tygodniowego odpoczynku, do corocznego płatnego urlopu, a przede wszystkim do ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy.

W polskim kodeksie pracy nie ma przepisów regulujących prawo pracownika do odłączenia, czyli dającym pracownikom pewność, że mogą wylogować się z pracy i nie odpowiadać na e-maile przełożonych po godzinach bez negatywnych konsekwencji. Takie regulacje natomiast istnieją w kilku krajach Unii Europejskiej. Na przykład we Włoszech w 2017 roku wprowadzono prawo do odłączenia, polegające na tym, iż pracownicy zdalni mają prawo do odłączenia się od urządzeń technologicznych i platform internetowych bez ponoszenia jakichkolwiek konsekwencji ze strony pracodawców. We Włoszech funkcjonują również sektorowe i zakładowe układy zbiorowe, które przewidują prawo do odłączenia.

W 2021 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję opowiadającą się za prawem do odłączenia, wzywając tym samym Komisję Europejską, aby zajęła się przygotowaniem dyrektywy w sprawie prawa do bycia offline. Przyjęcie takiego dokumentu zmusiłoby wszystkie kraje UE do uregulowania tego problemu.

Małgorzata Kuźma

Na podstawie materiałów szkoleniowych „Cyfryzacja rynku pracy”, Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”