Jak związki zawodowe mogą przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa pracy mówiono 26 czerwca br. na antenie Radia Gdańsk, w pierwszej z cyklu audycji realizowanych we współpracy z  Regionem Gdańskim NSZZ „Solidarność”, w ramach projektu „Godna praca to bezpieczna praca” druga edycja. Projekt  otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.

Przepisy BHP często postrzegane są zarówno przez pracodawców, jak i samych pracowników, jako coś zbędnego, utrudniającego życie. Tymczasem znajomość, a przede wszystkim przestrzeganie tych zasad, wpływa na zmniejszenie liczby wypadków w miejscu pracy. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2022 roku nieprawidłowe zachowanie się pracownika było przyczyną 61 proc. wypadków przy pracy.

Jednym z zadań związków zawodowych jest sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa, higieny i kultury pracy. W przedsiębiorstwach z wysoką kulturą bezpieczeństwa pracownik nie boi się zgłaszać ewentualnych zagrożeń. Co więcej – może liczyć, że pracodawca nie zlekceważy jego uwag i zajmie się znalezieniem trwałych i skutecznych rozwiązań.

Najlepsze efekty w podnoszeniu kultury bezpieczeństwa w miejscu pracy daje współpraca między pracodawcą a związkami zawodowymi.

O roli związków zawodowych w poprawie warunków pracy na antenie Radia Gdańsk w rozmowie z redaktorem Tomaszem Sosnowskim mówił Piotr Prokopowicz nadinspektor z  Okręgowego Inspektora Pracy w Gdańsku.

– Jak związki zawodowe mogą przyczynić się do poprawy warunków pracy?

– Należy tutaj wyjść od tego jakie cele przyświecają związkom zawodowym. To reprezentacja i obrona praw, interesów zawodowych oraz socjalnych ludzi pracy, obrona ich godności. Zostało to określone w artykułach 1 i 4 ustawy o związkach zawodowych, a w artykule 6 wskazano również na rolę związków zawodowych w tworzeniu korzystnych warunków pracy i wypoczynku. Skupmy się na warunkach pracy oraz bezpieczeństwem i higieną pracy. To uprawnienie jest bardzo zróżnicowane, zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym. Jeśli chodzi o zakres podmiotowy to związki zawodowe zajmują się zarówno indywidualnymi sprawami pracowników, a od niedawna trzeba to podkreślić zleceniobiorców. W pewnych obszarach ich działania dotyczą pracowników, całego zakładu, a nawet i ogółu zatrudnionych. Jeżeli chodzi o uprawnienia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w największym uproszczeniu podzieliłbym je na dwie grupy. Pierwsza to uprawnienia wynikające z przepisów poza ustawą o związkach zawodowych. Na przykład jest taki przepis w rozporządzeniu w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, w którym ustawodawca wprost wskazał, że wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnieni pracownicy, powinni otrzymywać posiłki profilaktyczne i napoje, pracodawca powinien ustalić w porozumieniu ze związkami zawodowymi. Również jeśli chodzi o konsultacje, taki obowiązek wynika z artykułu 237 ¹¹ kodeksu pracy, gdzie w zasadzie wskazano, że wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy pracodawca powinien konsultować. Również w samej ustawie związkom zawodowym przyznano prawo do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, w tym bhp.

– Co to jest społeczna inspekcja pracy?

– W Polsce społeczna inspekcja pracy powołana została już w 1950 roku. Obecna społeczna inspekcja pracy funkcjonuje na podstawie ustawy z 1983 roku. Strukturę SIP tworzy przede wszystkim zakładowy społeczny inspektor pracy. W przypadku zakładów pracy o rozbudowanej strukturze organizacyjnej, można również powoływać oddziałowych, wydziałowych czy grupowych społecznych inspektorów pracy. O formie funkcjonowania zakładowej społecznej inspekcji pracy decydują zakładowe organizacje związkowe, które po pierwsze kierują działalnością społecznej inspekcji pracy, organizują jej wybory i posiadają uprawnienie choćby do odwołania społecznego inspektora pracy, gdyby nienależycie wywiązywał się ze swoich obowiązków. Co do zasady społeczny inspektor pracy reprezentuje wszystkich pracowników. I również czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim pracownikom zatrudnionym w zakładzie pracy. Społeczny inspektor pracy musi spełniać pewne wymagania: musi być członkiem związku zawodowego, choć decyzja związków zawodowych może być taka, że będzie to osoba nieprzynależącą do związków zawodowych. Dodatkowe wymogi to odpowiedni staż pracy i doświadczenie. Ważne jest również to, że wybory SIP organizują związki zawodowe i tylko wewnątrz zakładu można rozstrzygnąć ważność takich wyborów. Sąd Najwyższy wyraźnie potwierdził, że wybór społecznego inspektora pracy leży praktycznie poza wszelką kontrolą organów zewnętrznych.

– Jaki są kompetencje społecznego inspektora pracy?

– Ma on uprawnienia w kwestiach związanym z technicznym bezpieczeństwem pracy, prawną ochroną pracy, ale również może brać udział w kontrolach związanych z ochroną środowiska naturalnego. W mojej ocenie najważniejsze uprawnienia dotyczące bezpieczeństwa pracy to jest kontrola stanu budynków, urządzeń, części sanitarnej. Drugie takie istotne uprawnienie to jest uczestnictwo w zespołach powypadkowych, które badają okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy. Plus takie prewencyjno-promocyjne uprawnienia do podejmowania działań na rzecz aktywizacji pracowników w kwestiach dotyczących bezpieczeństwa pracy, czy opiniowanie projektów i planów poprawy bezpieczeństwa pracy. Te uprawnienia materializują się w dwóch podstawowych uprawnieniach związanych już z samą kontrolą. Przyznano społecznemu inspektorowi pracy prawo wstępu w prawie w każdym czasie do pomieszczeń należących do zakładu pracy, a po drugie – istnieje prawo żądania od kierownika zakładu pracy czy od pracowników informacji i przekazania dokumentów. Te dwa uprawnienia podlegają pewnym ograniczeniom, jeżeli chodzi o prawo wstępu trzeba brać pod uwagę m.in. ochronę danych osobowych, a także czy te pomieszczenia nie podlegają specjalnym rygorom, które obowiązują społecznego inspektora pracy. Również to drugie uprawnienie zostało ograniczone. Trybunał Konstytucyjny wyraził się wprost, że do dokumentów zawierających dane osobowe, społeczny inspektor pracy ma wgląd ma tylko za zgodą pracownika. Ogranicza to kontrolę w takich kwestiach, jak badania lekarskie, czy szkolenia.

Wraz z uprawnieniem do kontroli ustawa wskazuje obszary, które społeczny inspektor pracy może kontrolą obejmować. Przyznaje mu również uprawnienia do skierowania pewnych środków wobec pracodawcy. Są dwa takie podstawowe środki. Pierwszy to są uwagi, które społeczny inspektor pracy kieruje w związku ze stwierdzeniem w zakładzie pracy jakichś nieprawidłowości, informuje on o tym kierownika zakładu i czyni stosowny zapis w zakładowej księdze zaleceń i uwag. Drugi środek to zalecenie, jest to środek prawny, który co prawda nie jest decyzją administracyjną, ale jest wyraźną formą władczego oddziaływania wobec pracodawcy.

Ważne
Z badań przeprowadzonych w 2021 roku przez CBOS wynika, że rzadziej dochodzi do łamania praw pracowniczych w zakładach, w których działają związki zawodowe. I tak w tych w przedsiębiorstwach praktycznie nie istnieje problem z niewypłacaniem pensji pracownikom, również składki na ZUS odprowadzane są w pełnej wysokości. Rzadziej także dochodzi w nich do zmuszania pracowników do pracy w nadgodzinach bez wynagrodzenia.

Małgorzata Kuźma

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.

Link do audycji…>>

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.