Dzisiaj w Polsce strajkować można w praktyce tylko w dużych firmach i tylko o pieniądze. Czy Polacy mają prawo do strajku? Czy jest możliwy strajk generalny, takie jak z 1980 r. czy z marca 1981 r.?

Harmonijny rozwój państwa zależy od pokoju społecznego, gwarantowanego stosowaniem polubownych procedur rozwiązywania sporów zbiorowych i konfliktów. Procedury zaś powinny być przejrzyste, tak aby nie powodowały dodatkowych napięć. Jak zatem upowszechnić dobre praktyki w prowadzeniu rokowań zbiorowych?

Obowiązuje akt prawny z innej epoki, który określa, o co, w jakiej sytuacji i kto może strajkować, o co nie można strajkować. Inne są warunki i realia niż w czasach transformacji, w epoce Leszka Balcerowicza, Tadeusza Mazowieckiego i Jana Krzysztofa Bieleckiego. Czas już najwyższy na zmianę przepisów sprzed 32 lat.  Czas na zmiany bo to cała epoka gospodarki.

Trzydziestoletni okres obowiązywania ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, uchwalonej w innych warunkach społeczno–gospodarczych, wymusza sam przez się potrzebę zmiany przepisów. Obowiązujące przepisy przestały być gwarantem ochrony pracowniczych praw, a w zakresie dialogu społecznego (tzw. partycypacji pracowniczej), nie wystarczają do osiągnięcia odpowiedniego poziomu upowszechnienia układów zbiorowych pracy.

Prawo do protestu

NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 9 lutego 2024 r. ogłosił 30–dniowy strajk generalny rolników – do 10 marca br., który spotkał się z poparciem społeczeństwa. 20 lutego br. nastąpiła kumulacja protestu. 

Zgodnie z art. 59 Konstytucji RP, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i w organizacjach pracodawców należy do podstawowych wolności człowieka i obywatela. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.  Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków i innych form protestu.

Artykuł 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych mówi, kto ma prawo do strajku – czyli podmioty reprezentujące prawa i interesy pracowników i pracodawców – „prawa i interesy zbiorowe pracowników są reprezentowane przez związki zawodowe”. Wniosek – strajk może zorganizować wyłącznie związek zawodowy. Jeśli ktoś pracuje w firmie, w której związek zawodowy nie działa to nie ma prawa do strajku.

 Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się osób wykonujących pracę zarobkową od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu. Strajk jest środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez  uprzedniego przeprowadzenia rokowań. W przypadku, gdy rokowania kończą się zawarciem i podpisaniem przez strony sporu porozumienia, które swym zakresem nie obejmuje wszystkich zgłoszonych żądań, w odniesieniu do nieuwzględnionych żądań spór może toczyć się dalej, a strajk nie może zostać ogłoszony bez wyczerpania możliwości rozwiązania sporu w ramach postępowania mediacyjnego. Przy podejmowaniu decyzji o ogłoszeniu strajku organizacja związkowa powinna wziąć pod uwagę współmierność żądań do strat związanych ze strajkiem.

Pole do zmian

Mija rok, gdy 9 lutego 2023 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się nowy projekt ustawy o sporach zbiorowych pracy. Projekt na etapie uzgodnień został przekazany do partnerów społecznych w Radzie Dialogu Społecznego. Co dalej – czas i wola polityczna pokażą.

Proponowane rozwiązania uwzględniać powinny dorobek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, z lat 2016–18, zadaniem której było opracowanie projektu ustawy – Kodeks zbiorowego prawa pracy.

Układy zbiorowe pracy, zawarte w toku negocjacji, mogą być podstawą do unikania sporów zbiorowych. 

Niezależnie od opcji rządzącej harmonijny rozwój państwa zależy od poziomu pokoju społecznego, gwarantowanego stosowaniem pokojowych procedur rozwiązywania sporów zbiorowych i konfliktów społecznych. Procedury te powinny być przejrzyste, łatwe w stosowaniu i interpretowaniu, tak aby nie powodowały dodatkowych napięć, czyli stosując zasadę dobrych praktyk w stosunki pomiędzy pracodawcami a związkami zawodowymi.

Dobrą praktyką byłoby odejście od enumeratywnego określenia przedmiotu sporu zbiorowego spowoduje, że przyszła ustawa będzie określać zasady wszczęcia, prowadzenia i rozwiązywania sporu zbiorowego pracy, który zgodnie z zaproponowaną definicją będzie sporem osób wykonujących pracę zarobkową z pracodawcą lub pracodawcami o zbiorowe prawa lub wolności związkowe, a także zawodowe, ekonomiczne lub socjalne zbiorowe interesy lub prawa, związane z wykonywaniem pracy. 

Obowiązujące przepisy przyznają prawo wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego każdej organizacji związkowej co, przy wielości związków zawodowych w zakładzie pracy, znacznie utrudnia osiągnięcie porozumienia. Zdarza się, że pracodawca osiąga porozumienie z większością związków zawodowych, jednak spór trwa nadal, gdyż jedna z organizacji nie zawarły porozumienia. W celu ujednolicenia przepisów z zakresu zbiorowego prawa pracy należałoby sięgnąć po wprowadzenie obowiązku zawiązywania koalicji związków w trwającym sporze.

A byłoby to możliwe poprzez zastosowanie standardów, przewidzianych w odniesieniu do wyłaniania reprezentacji, które mają zastosowanie do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy, wzorując się na przepisie art. 241¹⁶ ustawy Kodeks pracy.  

„Pracodawca dominujący”

W zawieraniu układów i w rozwiązywaniu sporów potrzeba zdefiniowania pojęcia „pracodawcy dominującego”. Strona pracownicza powoływała się na przypadki, gdy rzeczywistym podmiotem uprawnionym do podejmowania wiążących decyzji nie był faktyczny pracodawca, a podmiot nadrzędny. Intencją tej zmiany jest umożliwienie prowadzenia sporu zbiorowego z podmiotem, który jest władny do podejmowania decyzji w sferze praw i interesów pracowniczych, kształtowania warunków zatrudnienia czy rozstrzygania o środkach na wynagrodzenia zatrudnionych osób.  

 Strajk

Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się osób wykonujących pracę zarobkową od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu. Strajk jest środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez  uprzedniego przeprowadzenia rokowań. W przypadku, gdy rokowania kończą się zawarciem i podpisaniem przez strony sporu porozumienia, które swym zakresem nie obejmuje wszystkich zgłoszonych żądań, w odniesieniu do nieuwzględnionych żądań spór może toczyć się dalej, a strajk nie może zostać ogłoszony bez wyczerpania możliwości rozwiązania sporu w ramach postępowania mediacyjnego. Przy podejmowaniu decyzji o ogłoszeniu strajku organizacja związkowa powinna wziąć pod uwagę współmierność żądań do strat związanych ze strajkiem.

Konferencja

O kondycji dialogu społecznego i układach zbiorowych pracy, w perspektywie spodziewanych, ustawowych zmian oraz dyrektywy o wynagrodzeniach adekwatnych oraz rezolucji Europarlamentu o wsparciu dialogu będą 22 marca br. rozmawiali eksperci w Gdańsku.

Podczas konferencji w Sali BHP poszukamy odpowiedzi na pytania: Jaka jest dynamika zawierania UZP? Jak skutecznie wynegocjować ponadzakładowy i zakładowy układ zbiorowy pracy?

Dyskusja „UKŁADY ZBIOROWE PRACY – KLUCZEM DO PARTYCYPACJI PRACOWNICZEJ” odbędzie się w ramach projektu finansowanego poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.