Na stronach rządowych www.gov.pl opublikowano tekst projektu ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych. Proponuje się całościową regulację dotyczącą określania zasad zawierania i ewidencjonowania układów zbiorowych pracy i opartych na ustawie porozumień zbiorowych. Oczekiwanym efektem regulacji ma być ożywienie rokowań i zwiększenie zakresu stosowania porozumień zbiorowych.

Przypomnijmy, że 22 marca br. odbyła się w Sali BHP konferencja pt. „Układy zbiorowe pracy – kluczem do partycypacji pracowniczej”. Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.

Teraz możemy zapoznać się już z całościowym projektem ustawy. Otóż np. wyodrębnienie z ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465) osobnej regulacji, dotyczącej układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych, wiąże się z przyjęciem odmiennej (szerszej) niż kodeksowa definicji „pracodawcy”. W projekcie ustawy o UZP definicję „pracodawcy” wzoruje się na modelu pracodawcy funkcjonującym w zbiorowych stosunkach pracy, a zdefiniowanym m. in. w art. 1[1] pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 854).

Przyjęte przepisy mają na celu zrównoważenie zarówno oczekiwań związków zawodowych reprezentujących pracowników, jak również pracodawców i ich organizacji. Przygotowując projekt z jednej strony zrezygnowano ze skomplikowanej procedury rejestracyjnej, z drugiej uwzględniono kwestię zwiększania dynamiki prowadzenia rokowań, poprzez ich coroczną ocenę.

Zaprojektowane rozwiązania uwzględniły również kwestię zawierania układów zbiorowych pracy na czas określony. Celem tego rozwiązania jest zachęcenie pracodawców do zawierania układów.

Określony czas obowiązywania układów spowoduje, że pracodawcy nie będą związani nimi w nieskończoność, jednocześnie będzie to mechanizm mobilizujący strony do podejmowania rokowań układowych i aktualizacji postanowień uzgodnionych przez strony układu.

Rekomendowanymi rozwiązaniami są m.in.:

Zmiana dotycząca elementów treści układu.

W projekcie ustawy o UZP wzięto pod uwagę postulat otwartego katalogu spraw regulowanych w układzie zbiorowym pracy. Partnerzy społeczni w ramach prowadzonych rokowań będą mogli wspólne ustalić, w jakim zakresie układ może odmiennie regulować środowisko pracy, niż przewidują to rozwiązania ustawowe. Do stron układu należeć będzie uzgodnienie czy dokument ten ma zawierać postulaty o charakterze kompleksowym, czy jedynie zmieniać niektóre aspekty stosunków pracy funkcjonujące w przedsiębiorstwie. Otwarty katalog spraw realizuje również wymóg zwiększenia dynamiki układowej w krajach członkowskich wynikający z dyrektywy 2022/2041.

Wprowadzenie wpisu do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy.

Projekt ustawy o UZP uwzględnia postulat uproszczenia procesu rejestrowania układów zbiorowych pracy zarówno zakładowych, jak również ponadzakładowych. Zmiana sposobu ewidencjonowania układów, porozumień zbiorowych oraz protokołów dodatkowych ma na celu rezygnację z dotychczasowej skomplikowanej procedury wymagającej przesyłania treści układów czy prowadzenia korespondencji wyłącznie w formie pisemnej. Zaproponowane przepisy zakładają, że wpis do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy, dalej „KEUZP”, polegać będzie na wprowadzeniu do systemu teleinformatycznego uproszczonych danych na formularzu elektronicznym udostępnionym na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy.

Konieczność przekazywania danych jest niezbędna dla realizacji zadań statystycznych wynikających z dyrektywy 2022/2041.

Zobowiązuje ona kraje członkowskie do systematycznego przekazywania danych o porozumieniach zbiorowych, w tym układach zbiorowych pracy. Obowiązek ten powoduje konieczność bardziej szczegółowego oraz regularnego gromadzenia danych w odniesieniu do porozumień i układów.

W KEUZP ewidencjonowane będą również porozumienia zbiorowe zawierane w drodze rokowań przez związki zawodowe oraz pracodawców, jak również powstające do nich protokoły dodatkowe. Ich treść, tak jak w przypadku układów, pozostawać będzie w dyspozycji parterów społecznych, natomiast do KEUZP przekazywane będą jedynie ściśle określone informacje.  

Możliwość skorzystania z pomocy mediatora.

Wprowadzenie możliwości skorzystania ze wsparcia mediatora ma na celu ułatwienie stronom prowadzenie rokowań nad układem. W sytuacji gdyby strona związkowa i pracodawcza nie mogła dojść do porozumienia w odniesieniu do postanowień negocjowanego układu, istniałaby możliwość stosowania przepisów o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, w tym w zakresie skorzystania z profesjonalnej pomocy mediatora. Osoba ta dawałaby gwarancję bezstronności i pomagała w osiągnięciu rozwiązań korzystnych dla obu stron.

Określony czas obowiązywania układu zbiorowego pracy.

Uwzględnienie rozwiązania polegającego na wprowadzeniu określonego czasu obowiązywania układu ma na celu zwiększenie dynamiki rokowań. Wymaga tego m.in. wejście w życie dyrektywy 2022/2041. Ponadto wnioski o konieczności wprowadzenia terminowości układów wynikają z analizy dotychczasowego rejestrowania układów. Obecna praktyka zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy wyraźnie wskazuje, że możliwości zawierania układów na czas nieokreślony prowadzi z biegiem lat do zastoju rokowań. Strony często nie dokonywały ani przeglądu postanowień, ani nie przeprowadzały protokołami dodatkowymi aktualizacji rozwiązań zawartych w układach. Brak rokowań układowych w odniesieniu do układów ponadzakładowych prowadził do sytuacji, że podmioty nim objęte nie mogły też zrezygnować z pozostawania na układzie, pomimo że z uwagi np. na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa realizowanie postanowień układowych było w istotny sposób utrudnione. W projekcie ustawy przewidziano dwa okresy obowiązywania układu: 5 lat dla układu zakładowego oraz 10 lat dla układu ponadzakładowego. Uwzględniono w ten sposób zróżnicowanie tych dwóch układów. Jednocześnie strony układu będą mogły przedłużyć jego obowiązywanie odpowiednio o 5 lat dla układu zakładowego oraz 10 lat dla układu ponadzakładowego.

Ułatwienie wystąpienia z układu ponadzakładowego.

Dotychczasowa procedura występowania z układu ponadzakładowego przez przedsiębiorstwo, objęte działaniem układu, które z uwagi na konstrukcję układu ponadzakładowego nie jest jednocześnie stroną uprawnioną do dokonywania w nim zmian – była trudna do realizacji. Podmioty (przedsiębiorstwa, zakłady pracy), które były objęte układem ponadzakładowym mogły jedynie zwrócić się do stron układu, tj. związków zawodowych lub organizacji pracodawców o zawarcie protokołu dodatkowego, który wykreślał je z listy podmiotów będących na układzie. Z tej przyczyny nie mogły wystąpić z układu same, a tylko wtedy kiedy strony układu podjęły rokowania i zawarły protokół dodatkowy. Proponowana zmiana ma na celu ułatwienie wystąpienia z układu tym podmiotom, które z przyczyn ekonomicznych, nie są w stanie realizować zawartych zapisów układu ponadzakładowego, a z uwagi na różne problemy organizacyjne same strony układu nie mają możliwości podjąć rokowań nad nowym protokołem dodatkowym.